www.puls-swiata.subnet.pl
|
[ TURCJA ] Adam Szyma艅ski „Mi臋dzy islamem a kemalizmem. Problem demokracji w Turcji”, Polski Instytut Spraw Mi臋dzynarodowych, Warszawa 2008
Pierwsza w Polsce ksi膮偶ka po艣wi臋cona wsp贸艂czesnej polityce tureckiej, koncentruj膮ca si臋 w szczeg贸lno艣ci na przemianach, jakie przechodzi ten kraj, odk膮d do w艂adzy dosz艂a w 2002 roku odwo艂uj膮ca si臋 do islamu Partia Sprawiedliwo艣ci i Rozwoju (AKP).
Wygrana AKP w 2002 roku by艂a wydarzeniem epokowym. Zwyci臋stwa wyborcze formacji politycznych odwo艂uj膮cych si臋 do islamu, jakie mia艂y miejsce w latach 90., b艂yskawicznie ko艅czy艂y si臋 delegalizacj膮 tych partii, a w 1997 roku nawet wojskowym zamachem stanu (czwartym w historii Turcji). Dlatego zwyci臋stwo ostro偶niejszych tym razem „islamist贸w” – jak nazywaj膮 AKP jej tureccy adwersarze – wywo艂a艂o w艣r贸d tureckiego establishmentu swoisty szok, kt贸ry trwa do dzi艣, tym bardziej, 偶e AKP utrzyma艂a si臋 u w艂adzy, a wr臋cz zwi臋kszy艂a j膮 w ostatnich wyborach, zyskuj膮c w parlamencie wi臋kszo艣膰 zdoln膮 zmieni膰 konstytucj臋. Co wi臋cej, zdo艂a艂a przeforsowa膰 na stanowisko prezydenta swojego kandydata – by艂ego ministra spraw zagranicznych i jednego z lider贸w AKP, Abdullaha G疟la.
Dzisiejsza polityka w Turcji kr臋ci si臋 wok贸艂 kilku kwestii. Pierwsz膮 jest charakter AKP i cele jej istnienia – tak jawne, jak i te, kt贸re partia ma realizowa膰 „skrycie”. Republika Turecka jest pa艅stwem 艣wieckim. Jej za艂o偶yciel, Mustafa Kemal Atat疟rk, zdecydowanie przeci膮艂 wi臋zy 艂膮cz膮ce pa艅stwo z religi膮. Wi臋cej nawet, t臋pi艂 przejawy religijno艣ci u urz臋dnik贸w do tego stopnia, 偶e do dzi艣 np. urz臋dnicy nie mog膮 nosi膰 zarostu. Za noszenie turban贸w czy fez贸w w czasach Atat疟rka mo偶na by艂o trafi膰 na szubienic臋. Jego nast臋pcy szli jeszcze dalej, wprowadzaj膮c kolejne obostrzenia, jak np. zakaz noszenia kobiecych chust na uniwersytetach. Ten stan rzeczy pr贸buje zmieni膰 AKP. Politycy tej partii argumentuj膮, 偶e swoboda wyznawania religii jest jednym z praw cz艂owieka i prawodawstwo odziedziczone po za艂o偶ycielach Republiki musi zosta膰 zmienione, tym bardziej, je艣li Turcja aspiruje do Unii Europejskiej. W ten spos贸b paradoksalnie westernizacja, o jakiej marzy艂 Mustafa Kemal, odwraca przemiany, jakie wprowadza艂, by upodobni膰 kraj do zachodnich pa艅stw.
Co bardziej zapalczywi krytycy AKP zarzucaj膮 jednak politykom tej partii, 偶e w skryto艣ci ducha zmierzaj膮 oni do islamizacji Turcji i upodobnienia jej do s膮siedniej Islamskiej Republiki Iranu, pa艅stwa opartego na religii i muzu艂ma艅skim prawie szariatu. I cho膰 nie ma na to twierdzenie 偶adnych dowod贸w, to w艣r贸d elit tureckiego pa艅stwa i w armii budzi ono olbrzymie emocje.
Kolejn膮 spraw膮 jest akcesja Turcji do UE oraz wp艂yw Brukseli na wewn臋trzn膮 polityk臋 w Turcji. Nie da si臋 ukry膰, 偶e w艂a艣nie Partia Sprawiedliwo艣ci i Rozwoju zrobi艂a dla integracji z Europ膮 wi臋cej ni偶 kt贸rykolwiek z wcze艣niejszych rz膮d贸w. To w ostatnich latach Turcji uzyska艂a status kandydata i rozpocz臋艂a negocjacje. Cho膰 rozmowy z Bruksel膮 co i rusz s膮 stopowane, to jednak ca艂y kraj zmienia si臋 pod wp艂ywem proces贸w integracyjnych. Prawodawstwo unijne stopniowo jest w艂膮czane do tureckiego prawa, coraz wi臋ksze uprawnienia uzyskuj膮 Kurdowie, kobiety i niezale偶ni naukowcy, kt贸rzy pr贸buj膮 inicjowa膰 dyskusj臋 o najbardziej dra偶liwych kwestiach w dziejach Republiki. Jednocze艣nie swoj膮 tradycyjnie siln膮 pozycj臋 traci wojsko – kt贸re dokona艂o wcze艣niej czterech przewrot贸w i uwa偶a si臋 do tej pory za stra偶nika laicko艣ci pa艅stwa. Ale mundurowi nie maj膮 wyj艣cia – Europa nie akceptuje kraj贸w, w kt贸rych ostateczne decyzje o polityce podejmuje generalicja. AKP zreszt膮 z du偶膮 satysfakcj膮 powoli podkopuje wyj膮tkow膮 pozycj臋 armii, a genera艂owie mog膮 si臋 temu jedynie przygl膮da膰.
„Mi臋dzy islamem a kemalizmem” to ksi膮偶ka, kt贸ra opowiada o tej wewn臋trznej politycznej wojnie. W pierwszej cz臋艣ci pracy autor wprowadza czytelnik贸w w tajniki tureckiego systemu politycznego, opisuje ideologi臋 „kemalizmu”, czyli ukszta艂towanej przez tw贸rc贸w Republiki ideologii, kt贸ra przez niemal ca艂y XX w. by艂a fundamentem tureckiej polityki, a wreszcie – pokazuje, jak膮 rol臋 gra dzi艣 religia w 偶yciu Turk贸w.
Druga cz臋艣膰 to z kolei podsumowanie zasygnalizowanych wy偶ej problem pa艅stwa tureckiego z demokracj膮 i prawami cz艂owieka: Szyma艅ski opisuje tu zar贸wno wyj膮tkow膮 pozycj臋 armii w polityce, problemy mniejszo艣ci kurdyjskiej, 艂amanie praw cz艂owieka (kara 艣mierci, tortury, arbitralne przetrzymywanie w aresztach), problemy z wolno艣ci膮 s艂owa i sumienia, dyskryminacj臋 kobiet. Tre艣膰 tego rozdzia艂u oparta zosta艂a tak na krytyce p艂yn膮cej z mi臋dzynarodowych organizacji praw cz艂owieka, jak i oskar偶eniach formu艂owanych przez tureckich dzia艂aczy i publicyst贸w.
W kolejnych rozdzia艂ach autor pr贸buje odpowiedzie膰 na pytanie, na ile islam (czy raczej jego hanaficka, 艂agodniejsza wersja, jaka jest rozpowszechniona w Turcji) wsp贸艂gra z wymogami demokracji. W analogiczny spos贸b przeanalizowane s膮 te偶 podobie艅stwa i rozbie偶no艣ci mi臋dzy 艣wieck膮 ideologi膮 kemalizmu a ide膮 demokratycznego pa艅stwa.
Wszystkie rozwa偶ania autora s膮 solidnie podbudowane faktami: danymi statystycznymi, badaniami opinii publicznej, cytatami 藕r贸d艂owymi czy te偶 fragmentami raport贸w dotycz膮cych Turcji. Ktokolwiek interesuje si臋 tym krajem zawodowo, od naukowc贸w po dziennikarzy, powinien si臋gn膮膰 po t臋 ksi膮偶k臋, bo znajdzie w niej gar艣膰 interesuj膮cych informacji. Podobnie nale偶y te偶 poleci膰 „Mi臋dzy islamem...” osobom zainteresowanym dalszym rozszerzeniem Unii Europejskiej, krajami muzu艂ma艅skimi czy prawami cz艂owieka.
(mj)
Dzisiejsza polityka w Turcji kr臋ci si臋 wok贸艂 kilku kwestii. Pierwsz膮 jest charakter AKP i cele jej istnienia – tak jawne, jak i te, kt贸re partia ma realizowa膰 „skrycie”. Republika Turecka jest pa艅stwem 艣wieckim. Jej za艂o偶yciel, Mustafa Kemal Atat疟rk, zdecydowanie przeci膮艂 wi臋zy 艂膮cz膮ce pa艅stwo z religi膮. Wi臋cej nawet, t臋pi艂 przejawy religijno艣ci u urz臋dnik贸w do tego stopnia, 偶e do dzi艣 np. urz臋dnicy nie mog膮 nosi膰 zarostu. Za noszenie turban贸w czy fez贸w w czasach Atat疟rka mo偶na by艂o trafi膰 na szubienic臋. Jego nast臋pcy szli jeszcze dalej, wprowadzaj膮c kolejne obostrzenia, jak np. zakaz noszenia kobiecych chust na uniwersytetach. Ten stan rzeczy pr贸buje zmieni膰 AKP. Politycy tej partii argumentuj膮, 偶e swoboda wyznawania religii jest jednym z praw cz艂owieka i prawodawstwo odziedziczone po za艂o偶ycielach Republiki musi zosta膰 zmienione, tym bardziej, je艣li Turcja aspiruje do Unii Europejskiej. W ten spos贸b paradoksalnie westernizacja, o jakiej marzy艂 Mustafa Kemal, odwraca przemiany, jakie wprowadza艂, by upodobni膰 kraj do zachodnich pa艅stw.
Co bardziej zapalczywi krytycy AKP zarzucaj膮 jednak politykom tej partii, 偶e w skryto艣ci ducha zmierzaj膮 oni do islamizacji Turcji i upodobnienia jej do s膮siedniej Islamskiej Republiki Iranu, pa艅stwa opartego na religii i muzu艂ma艅skim prawie szariatu. I cho膰 nie ma na to twierdzenie 偶adnych dowod贸w, to w艣r贸d elit tureckiego pa艅stwa i w armii budzi ono olbrzymie emocje.
Kolejn膮 spraw膮 jest akcesja Turcji do UE oraz wp艂yw Brukseli na wewn臋trzn膮 polityk臋 w Turcji. Nie da si臋 ukry膰, 偶e w艂a艣nie Partia Sprawiedliwo艣ci i Rozwoju zrobi艂a dla integracji z Europ膮 wi臋cej ni偶 kt贸rykolwiek z wcze艣niejszych rz膮d贸w. To w ostatnich latach Turcji uzyska艂a status kandydata i rozpocz臋艂a negocjacje. Cho膰 rozmowy z Bruksel膮 co i rusz s膮 stopowane, to jednak ca艂y kraj zmienia si臋 pod wp艂ywem proces贸w integracyjnych. Prawodawstwo unijne stopniowo jest w艂膮czane do tureckiego prawa, coraz wi臋ksze uprawnienia uzyskuj膮 Kurdowie, kobiety i niezale偶ni naukowcy, kt贸rzy pr贸buj膮 inicjowa膰 dyskusj臋 o najbardziej dra偶liwych kwestiach w dziejach Republiki. Jednocze艣nie swoj膮 tradycyjnie siln膮 pozycj臋 traci wojsko – kt贸re dokona艂o wcze艣niej czterech przewrot贸w i uwa偶a si臋 do tej pory za stra偶nika laicko艣ci pa艅stwa. Ale mundurowi nie maj膮 wyj艣cia – Europa nie akceptuje kraj贸w, w kt贸rych ostateczne decyzje o polityce podejmuje generalicja. AKP zreszt膮 z du偶膮 satysfakcj膮 powoli podkopuje wyj膮tkow膮 pozycj臋 armii, a genera艂owie mog膮 si臋 temu jedynie przygl膮da膰.
„Mi臋dzy islamem a kemalizmem” to ksi膮偶ka, kt贸ra opowiada o tej wewn臋trznej politycznej wojnie. W pierwszej cz臋艣ci pracy autor wprowadza czytelnik贸w w tajniki tureckiego systemu politycznego, opisuje ideologi臋 „kemalizmu”, czyli ukszta艂towanej przez tw贸rc贸w Republiki ideologii, kt贸ra przez niemal ca艂y XX w. by艂a fundamentem tureckiej polityki, a wreszcie – pokazuje, jak膮 rol臋 gra dzi艣 religia w 偶yciu Turk贸w.
Druga cz臋艣膰 to z kolei podsumowanie zasygnalizowanych wy偶ej problem pa艅stwa tureckiego z demokracj膮 i prawami cz艂owieka: Szyma艅ski opisuje tu zar贸wno wyj膮tkow膮 pozycj臋 armii w polityce, problemy mniejszo艣ci kurdyjskiej, 艂amanie praw cz艂owieka (kara 艣mierci, tortury, arbitralne przetrzymywanie w aresztach), problemy z wolno艣ci膮 s艂owa i sumienia, dyskryminacj臋 kobiet. Tre艣膰 tego rozdzia艂u oparta zosta艂a tak na krytyce p艂yn膮cej z mi臋dzynarodowych organizacji praw cz艂owieka, jak i oskar偶eniach formu艂owanych przez tureckich dzia艂aczy i publicyst贸w.
W kolejnych rozdzia艂ach autor pr贸buje odpowiedzie膰 na pytanie, na ile islam (czy raczej jego hanaficka, 艂agodniejsza wersja, jaka jest rozpowszechniona w Turcji) wsp贸艂gra z wymogami demokracji. W analogiczny spos贸b przeanalizowane s膮 te偶 podobie艅stwa i rozbie偶no艣ci mi臋dzy 艣wieck膮 ideologi膮 kemalizmu a ide膮 demokratycznego pa艅stwa.
Wszystkie rozwa偶ania autora s膮 solidnie podbudowane faktami: danymi statystycznymi, badaniami opinii publicznej, cytatami 藕r贸d艂owymi czy te偶 fragmentami raport贸w dotycz膮cych Turcji. Ktokolwiek interesuje si臋 tym krajem zawodowo, od naukowc贸w po dziennikarzy, powinien si臋gn膮膰 po t臋 ksi膮偶k臋, bo znajdzie w niej gar艣膰 interesuj膮cych informacji. Podobnie nale偶y te偶 poleci膰 „Mi臋dzy islamem...” osobom zainteresowanym dalszym rozszerzeniem Unii Europejskiej, krajami muzu艂ma艅skimi czy prawami cz艂owieka.
(mj)