www.puls-swiata.subnet.pl
|
[ IRAN ] Houchang Nahavandi „Upadek i 艣mier膰 szacha Iranu. Relacje i dokumenty”, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2008
Relacja z ostatnich lat panowania szacha oraz burzliwego okresu po wybuchu Rewolucji Islamskiej w 1978 roku spisana przez ministra ostatniego rz膮du cesarstwa.
Autor w latach 60. i 70. by艂 szanowanym ira艅skim naukowcem, rektorem uniwersytet贸w w Szirazie oraz w Teheranie, a tak偶e ministrem rozwoju. W ostatnich miesi膮cach przed Rewolucj膮 Islamsk膮 w Iranie zosta艂 ministrem nauki i szkolnictwa wy偶szego. Po opuszczeniu Iranu znalaz艂 si臋 we Francji – dzi艣 jest cz艂onkiem-korespondentem francuskiej Akademii Etyki i Nauk Politycznych oraz doktorem honoris causa Uniwersytetu Jerzego Waszyngtona, Uniwersytetu Stanowego w Utah oraz uczelni tureckich i ira艅skich.
Zebrane w tej ksi膮偶ce relacje sk艂adaj膮 si臋 na opowie艣膰 o kilkunastu ostatnich miesi膮cach panowania i 偶ycia szacha Mohammada Rezy Pahlaviego. Otwiera j膮 jednak wspomnienie uroczysto艣ci z艂o偶enia kwiat贸w na grobowcu legendarnego perskiego w艂adcy Cyrusa Wielkiego w 1971 r. Opis ceremonii oraz towarzysz膮cych jej wydarze艅 ju偶 na wst臋pie podkre艣la kilka najistotniejszych cech szacha oraz 贸wczesnej sytuacji kraju: nawi膮zanie do staro偶ytnego imperium Pers贸w, westernizacja Iranu, sk艂onno艣膰 w艂adcy do trwonienia 艣rodk贸w na luksusy oraz pope艂niania nietakt贸w – drobnych lecz ra偶膮cych jego rodak贸w.
Tu偶 po tym prologu, autor przenosi czytelnik贸w do ko艅c贸wki roku 1977 i kolejnych miesi臋cy roku 1978. Opisuje m.in. rosn膮ce napi臋cie w kraju i polityk臋 zagraniczn膮 Teheranu w ko艅c贸wce burzliwych lat 70., tu偶 po kryzysie naftowym i wojnie Jom Kippur. Od tego momentu skrupulatnie, niemal dzie艅 po dniu, Nahavandi odtworzy艂 atmosfer臋 panuj膮c膮 na dworze szacha, podejmowane tam decyzje i wydarzenia, jakie w贸wczas mia艂y miejsce w Teheranie. Pokazuje, jak niemal do ostatnich chwil lekcewa偶ono zagro偶enie wybuchem niepokoj贸w spo艂ecznych, kt贸re wkr贸tce mia艂y ogarn膮膰 kraj – a wreszcie, jak膮 rol臋 odgrywa艂y poszczeg贸lne osoby tworz膮ce najbli偶sze otoczenie Pahlaviego. Cytuje przy tym dost臋pn膮 korespondencj臋 dyplomatyczn膮, a w oparciu o rozmowy ze 艣wiadkami wydarze艅, rekonstruuje rozmowy toczone w pa艂acu. W chronologicznym zapisie ostatnich miesi臋cy w艂adzy szacha pojawiaj膮 si臋 zar贸wno kulisy wa偶nych wydarze艅, jak i stosunkowo b艂ahe incydenty. Przy okazji Nahavandi charakteryzuje najwa偶niejsze postaci 贸wczesnego 偶ycia politycznego: od czo艂owych polityk贸w po duchownych i przyw贸dc贸w protest贸w, jakie od jesieni zacz臋艂y si臋 w ca艂ym kraju. Nie unika przy tym cytowania rozmaitych sensacyjnych, ale w膮tpliwej wiarygodno艣ci informacji, jakie pojawia艂y si臋 zar贸wno w trakcie burzliwych wydarze艅 1978 r., jak i w nast臋pnych latach (np. informacji, wed艂ug kt贸rych ajatollah Ruhollah Chomeini mia艂 by膰 „informatorem Moskwy usytuowanym w hierarchii szyickiego duchowie艅stwa”).
Ostatnie rozdzia艂y ksi膮偶ki opowiadaj膮 o trwaj膮cej kilkana艣cie miesi臋cy tu艂aczce szacha po ca艂ym 艣wiecie: n臋kany chorob膮 monarcha jest wyrzucany przez kolejne rz膮dy i dopiero Egipt rz膮dzony przez Anwara Sadata udziela mu schronienia. Tam te偶 Mohammad Reza Pahlavi umiera w lipcu 1980 r.
Ksi膮偶ce Nahavandiego mo偶na wiele zarzuci膰: autor niew膮tpliwie gloryfikuje szacha i prowadzon膮 przez niego polityk臋 industrializacji i gwa艂townej modernizacji kraju. Rzadko wspomina o wszechw艂adnej s艂u偶bie SAVAK i setkach aresztowa艅 opozycjonist贸w, dysydent贸w itp. W jasny spos贸b obci膮偶a te偶 win膮 za rozw贸j wydarze艅 niewdzi臋czno艣膰 Zachodu, kt贸ry w decyduj膮cej chwili odwr贸ci艂 si臋 od szacha i uzna艂 nowe w艂adze w Teheranie. Na dodatek, jak si臋 wydaje, autorstwo Rewolucji Islamskiej Nahavandi przypisuje niemal wy艂膮cznie duchowie艅stwu szyickiemu, z ajatollahem Chomeinim na czele, kompletnie marginalizuj膮c fakt, 偶e w tym wielkim spo艂ecznym wybuchu w艣ciek艂o艣ci przeciw rz膮dom szacha bra艂y udzia艂 najrozmaitsze si艂y polityczne: od komunistycznej partii Tudeh, przez lewicowo-religijnych Mud偶ahedin贸w Ludowych po uniwersyteckich intelektualist贸w, libera艂贸w i nacjonalist贸w.
Niemniej, „Upadek i 艣mier膰 szacha Iranu” to arcyciekawa lektura, szczeg贸lnie dla czytelnik贸w zainteresowanych histori膮 najnowsz膮 oraz Iranem. Dotychczas polski czytelnik mia艂 mo偶liwo艣膰 pozna膰 kulisy wydarze艅 przede wszystkim z perspektywy rewolucjonist贸w i obserwuj膮cych wydarzenia dziennikarzy (np. dzi臋ki „Szachinszachowi” Ryszarda Kapu艣ci艅skiego czy „Rewolucji w imi臋 Allaha” Wojciecha Gie艂偶y艅skiego). Wydarzenia na dworze w tych burzliwych miesi膮cach opisywa艂a te偶 ogl臋dnie w swoich wspomnieniach ostatnia 偶ona szacha, Farah Diba Pahlavi. Jednak to ksi膮偶ka Nahavandiego ods艂ania krok po kroku kulisy i filozofi臋 wydarze艅 oraz reakcji dworu na rewolucyjne wrzenie. Dodatkowo, Nahavandi nie unika emocjonalnego tonu i ciekawostek z dworskiego 偶ycia, co czyni t臋 ksi膮偶k臋 znacznie ciekawsz膮 dla przeci臋tnego czytelnika. Warto wi臋c po ni膮 si臋gn膮膰.
(mj)
Zebrane w tej ksi膮偶ce relacje sk艂adaj膮 si臋 na opowie艣膰 o kilkunastu ostatnich miesi膮cach panowania i 偶ycia szacha Mohammada Rezy Pahlaviego. Otwiera j膮 jednak wspomnienie uroczysto艣ci z艂o偶enia kwiat贸w na grobowcu legendarnego perskiego w艂adcy Cyrusa Wielkiego w 1971 r. Opis ceremonii oraz towarzysz膮cych jej wydarze艅 ju偶 na wst臋pie podkre艣la kilka najistotniejszych cech szacha oraz 贸wczesnej sytuacji kraju: nawi膮zanie do staro偶ytnego imperium Pers贸w, westernizacja Iranu, sk艂onno艣膰 w艂adcy do trwonienia 艣rodk贸w na luksusy oraz pope艂niania nietakt贸w – drobnych lecz ra偶膮cych jego rodak贸w.
Tu偶 po tym prologu, autor przenosi czytelnik贸w do ko艅c贸wki roku 1977 i kolejnych miesi臋cy roku 1978. Opisuje m.in. rosn膮ce napi臋cie w kraju i polityk臋 zagraniczn膮 Teheranu w ko艅c贸wce burzliwych lat 70., tu偶 po kryzysie naftowym i wojnie Jom Kippur. Od tego momentu skrupulatnie, niemal dzie艅 po dniu, Nahavandi odtworzy艂 atmosfer臋 panuj膮c膮 na dworze szacha, podejmowane tam decyzje i wydarzenia, jakie w贸wczas mia艂y miejsce w Teheranie. Pokazuje, jak niemal do ostatnich chwil lekcewa偶ono zagro偶enie wybuchem niepokoj贸w spo艂ecznych, kt贸re wkr贸tce mia艂y ogarn膮膰 kraj – a wreszcie, jak膮 rol臋 odgrywa艂y poszczeg贸lne osoby tworz膮ce najbli偶sze otoczenie Pahlaviego. Cytuje przy tym dost臋pn膮 korespondencj臋 dyplomatyczn膮, a w oparciu o rozmowy ze 艣wiadkami wydarze艅, rekonstruuje rozmowy toczone w pa艂acu. W chronologicznym zapisie ostatnich miesi臋cy w艂adzy szacha pojawiaj膮 si臋 zar贸wno kulisy wa偶nych wydarze艅, jak i stosunkowo b艂ahe incydenty. Przy okazji Nahavandi charakteryzuje najwa偶niejsze postaci 贸wczesnego 偶ycia politycznego: od czo艂owych polityk贸w po duchownych i przyw贸dc贸w protest贸w, jakie od jesieni zacz臋艂y si臋 w ca艂ym kraju. Nie unika przy tym cytowania rozmaitych sensacyjnych, ale w膮tpliwej wiarygodno艣ci informacji, jakie pojawia艂y si臋 zar贸wno w trakcie burzliwych wydarze艅 1978 r., jak i w nast臋pnych latach (np. informacji, wed艂ug kt贸rych ajatollah Ruhollah Chomeini mia艂 by膰 „informatorem Moskwy usytuowanym w hierarchii szyickiego duchowie艅stwa”).
Ostatnie rozdzia艂y ksi膮偶ki opowiadaj膮 o trwaj膮cej kilkana艣cie miesi臋cy tu艂aczce szacha po ca艂ym 艣wiecie: n臋kany chorob膮 monarcha jest wyrzucany przez kolejne rz膮dy i dopiero Egipt rz膮dzony przez Anwara Sadata udziela mu schronienia. Tam te偶 Mohammad Reza Pahlavi umiera w lipcu 1980 r.
Ksi膮偶ce Nahavandiego mo偶na wiele zarzuci膰: autor niew膮tpliwie gloryfikuje szacha i prowadzon膮 przez niego polityk臋 industrializacji i gwa艂townej modernizacji kraju. Rzadko wspomina o wszechw艂adnej s艂u偶bie SAVAK i setkach aresztowa艅 opozycjonist贸w, dysydent贸w itp. W jasny spos贸b obci膮偶a te偶 win膮 za rozw贸j wydarze艅 niewdzi臋czno艣膰 Zachodu, kt贸ry w decyduj膮cej chwili odwr贸ci艂 si臋 od szacha i uzna艂 nowe w艂adze w Teheranie. Na dodatek, jak si臋 wydaje, autorstwo Rewolucji Islamskiej Nahavandi przypisuje niemal wy艂膮cznie duchowie艅stwu szyickiemu, z ajatollahem Chomeinim na czele, kompletnie marginalizuj膮c fakt, 偶e w tym wielkim spo艂ecznym wybuchu w艣ciek艂o艣ci przeciw rz膮dom szacha bra艂y udzia艂 najrozmaitsze si艂y polityczne: od komunistycznej partii Tudeh, przez lewicowo-religijnych Mud偶ahedin贸w Ludowych po uniwersyteckich intelektualist贸w, libera艂贸w i nacjonalist贸w.
Niemniej, „Upadek i 艣mier膰 szacha Iranu” to arcyciekawa lektura, szczeg贸lnie dla czytelnik贸w zainteresowanych histori膮 najnowsz膮 oraz Iranem. Dotychczas polski czytelnik mia艂 mo偶liwo艣膰 pozna膰 kulisy wydarze艅 przede wszystkim z perspektywy rewolucjonist贸w i obserwuj膮cych wydarzenia dziennikarzy (np. dzi臋ki „Szachinszachowi” Ryszarda Kapu艣ci艅skiego czy „Rewolucji w imi臋 Allaha” Wojciecha Gie艂偶y艅skiego). Wydarzenia na dworze w tych burzliwych miesi膮cach opisywa艂a te偶 ogl臋dnie w swoich wspomnieniach ostatnia 偶ona szacha, Farah Diba Pahlavi. Jednak to ksi膮偶ka Nahavandiego ods艂ania krok po kroku kulisy i filozofi臋 wydarze艅 oraz reakcji dworu na rewolucyjne wrzenie. Dodatkowo, Nahavandi nie unika emocjonalnego tonu i ciekawostek z dworskiego 偶ycia, co czyni t臋 ksi膮偶k臋 znacznie ciekawsz膮 dla przeci臋tnego czytelnika. Warto wi臋c po ni膮 si臋gn膮膰.
(mj)