Seierstad pierwszy raz trafiła do Czeczenii w połowie lat 90. – jako 24-letnia początkująca korespondentka. Wraz z rosyjskim transportem wojskowym NorweĹźce udało się dotrzeć do Groznego, przeprowadzić dziesiątki rozmów zarówno z rosyjskimi Ĺźołnierzami, jak i czeczeńskimi bojownikami. Dotarła wówczas m.in. do czeczeńskiego przywódcy, a niegdysiejszego generała Armii Czerwonej, DĹźohara Dudajewa.

Przeszło dziesięć lat póĹşniej Seierstad ponownie wróciła do tej niewielkiej kaukaskiej republiki. W 2006 r. tzw. „druga czeczeńska” – kolejny konflikt, z pozoru między Rosjanami i wspieranymi przez nich siłami „rządowymi”, a bliĹźej nieokreślonymi „terrorystami” spod znaku Szamila Basajewa – dogorywała. W republice zaczynał rządzić młody i brutalny, namaszczony przez Kreml prezydent: Ramzan Kadyrow. Raz jeszcze norweska dziennikarka dotarła do czeczeńskiego przywódcy. Tym razem znacznie trudniej przychodziło jej się odnaleźć w lokalnych realiach: drugi konflikt czeczeński uchodzi do dziś za wojnę, która w pewnej mierze była sterowana, sprowokowana i reĹźyserowana przez Moskwę oraz lokalne układy róĹźnych rodów i mafii kaukaskich.

W chwili, gdy NorweĹźka przekradała się do ogarniętej konfliktem republiki, trwała wciąż kampania „zaczystek”, czyli represji przeciw rzeczywistym i domniemanym wrogom nowego porządku, nowych władz i „stabilności” Czeczenii. Setki mężczyzn, od nastolatków po starców, stało się ofiarami słuĹźb wiernych prezydentowi, rosyjskiego OMON-u i wszelkiej maści formacji służących w republice. Zwłoki niektórych z nich udawało się z trudem odzyskać z rąk słuĹźb specjalnych czy wojska, lub odnaleźć porzucone gdzieś na odludziu. W wielu przypadkach po „zaginionych” nie pozostawał Ĺźaden ślad.

Obok relacji o czeczeńskich wojnach i tragedii tego niewielkiego kaukaskiego narodu, Seierstad wybiera teĹź mało znany na Zachodzie wątek: historię prowadzonego w Groznem sierocińca, do którego trafiają dzieci zaginionych i poległych. Prowadzi go HadiĹźat – nazywana tam Aniołem z Groznego (pod takim tytułem, Angel of Grozny, książka ta ukazała się w języku angielskim) – i jej mąż Malik. A właściwie sama HadiĹźat, gdyĹź Malik wraz z grupą dzieci dostał od władz Litwy pozwolenie na tymczasowy pobyt...

Autorka ze znaną juĹź z „Księgarza...” dbałością o detale i wraĹźliwością opisuje trudną codzienność tego niezwykłego sierocińca, począwszy od więzi, jakie połączyły dzieci z niezwykłą bohaterką książki, po desperackie próby nakarmienia ich i zadbania o wszelkie potrzeby. Zarazem jednak opowieść ta przeplata się z opisami spotkań z bojownikami, członkami organizacji praw człowieka, z mini-wykładami z historii Czeczenii. Wiele miejsca zajmuje relacja z wizyty w bastionie nowej władzy – rezydencji Kadyrowa i „zielonej strefie”, gdzie Ĺźyje i bawi się nowa elita „Ramzanii”, jak z przekąsem niektórzy miejscowi nazywają „ustabilizowaną” Czeczenię.

Rezultatem tego kolaĹźu tematów, motywów i informacji jest bardzo dobra książka – przejmująca, wciągająca, niebanalna. Lektura obowiązkowa, nie tylko dla specjalistów.

(mj)