Z dzisiejszej perspektywy, Adolf Eichmann jest jedną z ikon nazizmu – nie mniej rozpoznawalną niĹź najwaĹźniejsi dygnitarze III Rzeszy. Jednak ten niepozorny mężczyzna stał się doskonałym wzorcem przeciętnych, zdawałoby się, ludzi – którzy z ochotą oddali się do dyspozycji jednego z najbardziej nieludzkich reĹźimów w historii.

Bascomb nie stara się jednak roztrząsać „banalności zła”. Jego książka ma wszelkie cechy powieści – niczego jej nie ujmując – sensacyjnej. Autor z dziennikarską energią i dbałością o szczegóły opowiada historię nazistowskiego urzędnika, jego ucieczki przed sprawiedliwością, a wreszcie – jej finału.

Historia ta zaczyna się w 1944 r. na Węgrzech. Eichmann dogląda tam wywózek Ĺťydów do obozów koncentracyjnych, reagując wściekłością na niezdecydowanie władz w Budapeszcie, które juĹź zaczynały się przymierzać do paktowania ze Związkiem Radzieckim. I choć prowadzący te negocjacje admirał Horthy wkrótce został obalony przez III Rzeszę – biegu spraw nie dało się juĹź odwrócić. Eichmann najpierw ucieka do Berlina – potem, gdy oddziały Armii Czerwonej są juĹź na rogatkach, znika w Alpach.

Ten etap ucieczki kończy się jednak wpadką – Eichmann zostaje aresztowany przez Amerykanów. Wymyślona na poczekaniu toĹźsamość pozwala mu zmyślić ich czujność. Wiele miesięcy spędzi w alianckim obozie jenieckim – aĹź pewnej nocy ucieknie i zaginie po nim wszelki ślad.

Jednocześnie jednak – latem 1945 roku – o jego istnieniu przypominają sobie śledczy. Rok póĹşniej pościg za nim zaczyna nabierać dynamiki, a niepoślednią rolę gra w nim Szymon Wiesenthal.

Opisując losy Eichmanna – i jego eskapadę do Argentyny – przy okazji Bascomb opisuje całą siatkę przerzutową zorganizowaną przez wiernych „towarzyszy” dla dygnitarzy z nazistowskich Niemiec. Z pewną dozą goryczy wspomina teĹź „grubą kreskę”, jaką postanowił odciąć od przeszłości nowe Niemcy kanclerz Konrad Adenauer. – Pora przestać węszyć za nazistami – cytuje autor Adenauera. – jeśli raz zaczniemy, nie wiadomo, dokąd nas to zaprowadzi... W innych miejscach czytelnik znajdzie teĹź informacje o polityce RFN wobec dawnych nazistów oraz tym, jak istotną kwestią było ich ściganie dla władz Izraela.

Mijają lata. W grudniu 1956 roku, w jednym z domów w Buenos Aires młody chłopak wygłasza swoją opinię: „byłoby lepiej, gdyby Niemcom udało się doprowadzić eksterminację do końca”. Słowa te uderzają gospodarza, pół-Ĺťyda i byłego więźnia Dachau. Kilka tygodni póĹşniej alarmuje on śledczych ścigających zbrodniarzy III Rzeszy. Wkrótce w Argentynie dyskretnie rozpoczyna się śledztwo.

Jednak musiały minąć kolejne lata, zanim sprawiedliwości stało się zadość. Eichmann – wystraszony dostrzeĹźonym zainteresowaniem jego osobą – wyprowadza się. Izraelscy agenci nie mogą uwierzyć, Ĺźe niegdysiejszy generał mieszka w ubogim domku, niemal na odludziu. Bascomb z pietyzmem opisuje kolejne etapy poszukiwań prowadzonych przez komando Mosadu w Argentynie. Ponad setka stron poświęcona jest kilkunastu dniom przed i po porwaniu – oraz skomplikowanej operacji wywiezienia schwytanego Eichmanna z Argentyny. Bazując na istniejących juĹź relacjach uczestników operacji oraz uzupełniając je wywiadami z dwoma jeszcze Ĺźyjącymi, Bascomb odtworzył tamte dni niemal godzina po godzinie, tworząc prawdopodobnie najpełniejszą dokumentację argentyńskiej akcji Izraelczyków.

PóĹşniejszy proces w Izraelu Bascomb opisuje juĹź znacznie bardziej zwięźle, poświęcając mu tylko jeden z rozdziałów. Podobnie podsumowuje teĹź losy uczestników akcji, rodziny Eichmanna i najwaĹźniejszych bohaterów książki.

Pracę uzupełnia obszerna biografia (zawierająca takĹźe wskazówki dotyczące filmów dokumentalnych i najwaĹźniejszych archiwów posiadających dokumenty związane ze sprawą), indeks osób oraz kilkadziesiąt fotografii.

Niewątpliwie „Wytropić Eichmanna” to dobra dziennikarska robota. Choć autor postanowił przypomnieć dobrze znaną historię, zrobił to z dbałością o szczegóły – oraz z wyraĹşnym literackim zacięciem. W efekcie powstała książka, którą śmiało moĹźna polecić nie tylko specjalistom od powojennych rozliczeń czy historii Izraela i Mosadu – ale wszystkim, którzy pasjonują się historią najnowszą.

Polecamy.

(mj)