www.puls-swiata.subnet.pl
|
[ IZRAEL – PALESTYNA ] James L. Gelvin „Konflikt izraelsko-palestyÅ„ski”, Wydawnictwo Uniwersytetu JagielloÅ„skiego, Kraków 2009
Esencjonalne przedstawienie konfliktu ponad 150 lat dziejów konfliktu bliskowschodniego. Książka skierowana przede wszystkim do tych, którzy dopiero zaczynajÄ… siÄ™ studiować tÄ™ problematykÄ™, lecz zbudowana z wielu szczegóÅ‚ów mogÄ…cych zainteresować specjalistów – od cytatów z dokumentów historycznych po fragmenty poematów.
AmerykaÅ„ski historyk James L. Gelvin postanowiÅ‚ napisać książkÄ™, która w jednym tomie zbierze wszystko, co najistotniejsze w konflikcie miÄ™dzy Izraelczykami a PalestyÅ„czykami – a zarazem zostanie to opisane w przystÄ™pny, atrakcyjny sposób.
PróbkÄ… tego stylu jest otwierajÄ…cy pracÄ™ rozdziaÅ‚, w którym autor pokrótce opisuje zarówno uwarunkowania geograficzne dzisiejszego Izraela, jak i symboliczne wydarzenia, które miaÅ‚y miejsce na tej ziemi – od obrony twierdzy Masada po Al-NakbÄ™ (katastrofÄ™), jak PalestyÅ„czycy okreÅ›lajÄ… wojnÄ™ o niepodlegÅ‚ość Izraela w 1948 r. Å»ongluje tu zarówno cytatami z Lawrence’a z Arabii, jak i legendami dotyczÄ…cymi Filistynów.
W kolejnych rozdziaÅ‚ach Gelvin buduje już bardziej szczegóÅ‚owÄ… historiÄ™ sporu miÄ™dzy mieszkaÅ„cami Ziemi ÅšwiÄ™tej. Pokazuje, jak pod rzÄ…dami osmaÅ„skimi rodziÅ‚y siÄ™ tamtejsze nacjonalizmy i jak wielkie znaczenie do rzÄ…dzenia Å›wiÄ™tymi miastami tej części regionu przywiÄ…zywaÅ‚y kolejne imperia podbijajÄ…ce Bliski Wschód. Streszcza historiÄ™ europejskiego syjonizmu, kolejnych fal imigracji żydowskiej oraz „kolonizacji”, jak syjoniÅ›ci sami okreÅ›lali swoje zasiedlanie Palestyny na przeÅ‚omie XIX i XX wieku.
PrzeÅ‚omem w historii zasiedlania regionu staÅ‚a siÄ™ I wojna Å›wiatowa i wkroczenie na Bliski Wschód Brytyjczyków. Wtedy też zaczÄ…Å‚ siÄ™ rodzić palestyÅ„ski nacjonalizm. Autor siÄ™ga tu znowuż zarówno do dokumentów dyplomatycznych, jak i sÅ‚ynnego wywiadu Goldy Meir z 1969 roku – w którym stwierdziÅ‚a ona, że „nigdy nie byÅ‚o żadnych PalestyÅ„czyków” (w książce znajdziemy peÅ‚nÄ… odpowiedź izraelskiej Å»elaznej Damy na pytanie zadane jej przez brytyjskiego dziennikarza, pokazujÄ…cÄ… kontekst tego stwierdzenia). Prezentuje wybuchowÄ… sytuacjÄ™ na Bliskim Wschodzie w latach 30., pokrótce streszczajÄ…c biografie najważniejszych ówczesnych liderów obu wspólnot – m.in. uchodzÄ…cego dziÅ› za patrona bojówek Hamasu Izzedina al-Kassama czy Wielkiego Muftiego Jerozolimy Amina al-Husajniego, który miaÅ‚ zasÅ‚ynąć z serdecznych stosunków z Adolfem Hitlerem (skÄ…dinÄ…d, stanowisko zawdziÄ™czaÅ‚ jednak Brytyjczykom...).
Zarówno żydowski terroryzm, jak i radykalizacja PalestyÅ„czyków w chwili wybuchu II wojny Å›wiatowej znalazÅ‚y siÄ™ na bardzo odlegÅ‚ym kraÅ„cu listy Å›wiatowych problemów. Widać to również u Gelvina, który lata wojenne streszcza w telegraficznym niemal skrócie, by przejść do sytuacji, jaka zapanowaÅ‚a w Palestynie po upadku III Rzeszy. Jak podkreÅ›la, Brytyjczycy z ulgÄ… zrzucili wówczas problem na barki dopiero co powstaÅ‚ej ONZ. A ta nie byÅ‚a już w stanie narzucić swojej woli na Bliskim Wschodzie: w 1948 roku wybuchÅ‚a wojna o niepodlegÅ‚ość Izraela. Autor prezentuje, oczywiÅ›cie przebieg walk i ich konsekwencje – warto tu jednak zwrócić uwagÄ™ na fragmenty oparte na pracach izraelskiego historyka „mÅ‚odego pokolenia”, Benny’ego Morrisa (jego książki kilka lat temu wywoÅ‚aÅ‚y w Izraelu burzliwÄ… debatÄ™ na temat poczÄ…tków nowożytnego paÅ„stwa żydowskiego). AmerykaÅ„ski historyk opisaÅ‚ w nich m.in. przypadki stosowania terroru przez Izraelczyków wobec palestyÅ„skich wsi – temat, który dÅ‚ugo byÅ‚ tabu w Izraelu i który – siłą rzeczy – do niedawna tylko sÅ‚abym echem odbijaÅ‚ siÄ™ w publikacjach dotyczÄ…cych konfliktu bliskowschodniego.
W kolejnych rozdziaÅ‚ach Gelvin opisuje m.in. rozwój powojennego ruchu syjonistycznego, wyodrÄ™bnione do osobnego rozdziaÅ‚u spory i wojny miÄ™dzy Izraelem a sÄ…siednimi paÅ„stwami arabskimi (wojna szeÅ›ciodniowa i Jom Kippur), a nastÄ™pnie – porozumienia pokojowe z Egiptem i JordaniÄ…, które częściowo zażegnaÅ‚y niebezpieczeÅ„stwo kolejnych wojen oraz poczÄ…tki rozwój palestyÅ„skiego ruchu narodowego, nierozerwalnie zwiÄ…zanego tu z postaciÄ… Jasera Arafata, wieloletniego przywódcy Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Przy czym relatywnie niewiele miejsca autor poÅ›wiÄ™ca tu na opis fali miÄ™dzynarodowego terroryzmu palestyÅ„skiego, jaka przetoczyÅ‚a siÄ™ przez Å›wiat, szczególnie w latach 70. Znacznie wiÄ™kszÄ… uwagÄ™ przywiÄ…zuje do wydarzeÅ„, które miaÅ‚y miejsce bezpoÅ›rednio w Palestynie: zwÅ‚aszcza wybuchu intifady w 1987 r., wspominajÄ…c tu przy okazji o powstaniu konkurencyjnej wobec OWP siÅ‚y – ugrupowania Hamas.
PracÄ™ zamyka rozdziaÅ‚ poÅ›wiÄ™cony Porozumieniu z Oslo i jego – szeroko rozumianym – nastÄ™pstwom. Gelvin prezentuje tu zarówno samÄ… ugodÄ™ zawartÄ… przez Arafata z premierem Icchakiem Rabinem, jak i wydarzenia, które miaÅ‚y miejsce potem: szereg mniejszej rangi – choć nie mniejszej wagi – porozumieÅ„ zawartych przez obie strony w kolejnych latach, zaÅ‚amanie siÄ™ negocjacji w okresie rzÄ…dów premiera Benjamina Netanjahu, próbÄ™ reaktywacji rozmów w latach rzÄ…dów Ehuda Baraka, fiasko pertraktacji w Camp David w 2000 r. i dojÅ›cie do wÅ‚adzy w Izraelu Ariela Szarona, które zaowocowaÅ‚o m.in. budowÄ… muru oddzielajÄ…cego terytoria palestyÅ„skie od Izraela. Na ostatnich stronach autor odnotowuje jeszcze wybuch wojny z libaÅ„skim Hezbollahem w 2006 r. i de facto zamrożenie wszelkich rozmów z PalestyÅ„czykami przez gabinet Ehuda Olmerta.
UzupeÅ‚nieniem książki jest glosariusz, noty biograficzne najważniejszych uczestników wydarzeÅ„ na Bliskim Wschodzie, kalendarium oraz indeks najważniejszych osób, nazw geograficznych i terminów wystÄ™pujÄ…cych w tekÅ›cie. Wskazówki bibliograficzne zostaÅ‚y umieszczone na koÅ„cu każdego rozdziaÅ‚u i w wiÄ™kszoÅ›ci zostaÅ‚y podzielone na lektury uzupeÅ‚niajÄ…ce oraz publikacje specjalistyczne (autor oparÅ‚ siÄ™ niemal wyłącznie na publikacjach dostÄ™pnych w jÄ™zyku angielskim).
Na „Konflikt izraelsko-palestyÅ„ski”, oczywiÅ›cie, można utyskiwać: za pomijanie niektórych zagadnieÅ„ na rzecz innych, za – czasami – kolokwialny jÄ™zyk, ocenÄ™ znaczenia poszczególnych wydarzeÅ„ czy charakterów ich uczestników. Jednak jest to pozycja, która z zaÅ‚ożenia miaÅ‚a mieć charakter uniwersalnego kompendium wiedzy „dla poczÄ…tkujÄ…cych” – i takÄ… rolÄ™ może z powodzeniem speÅ‚niać. Co wiÄ™cej, osoby interesujÄ…ce siÄ™ historiÄ… Bliskiego Wschodu i znajÄ…ce już temat też mogÄ… po tÄ™ pracÄ™ siÄ™gnąć – po to choćby, by poszukać w niej interesujÄ…cych cytatów źródÅ‚owych czy wskazówek dotyczÄ…cych specjalistycznych, a maÅ‚o w Polsce znanych, publikacji.
(mj)