Puls Świata - wersja do wydruku

www.puls-swiata.subnet.pl

[ ROSJA – KAUKAZ – AZJA ĹRODKOWA ] Michael Khodarkovsky „Na granicach Rosji. Budowanie imperium na stepie, 1500-1800”, PaĹstwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2009

Monografia poĹwiÄcona trzem stuleciom, w trakcie których Rosja uksztaĹtowaĹa swoje przyszĹe poĹudniowe granice – dziĹ w duĹźej mierze przeksztaĹcone w niepodlegĹe paĹstwa Ĺrodkowoazjatyckie i kaukaskie.

Khodarkovsky – profesor historii na Uniwersytecie Loyoli w Chicago, znany z kilku innych publikacji o historii carskiej Rosji – pracowaĹ nad tÄ ksiÄĹźkÄ przez dziesiÄÄ lat. W efekcie powstaĹa wyczerpujÄca, a zarazem interesujÄco napisana, monografia dotyczÄca rosyjskich podbojów w regionie Azji Ĺrodkowej oraz – w znacznie mniejszym stopniu – na póĹnocnym Kaukazie.
PracÄ otwiera czÄĹÄ poĹwiÄcona antagonizmowi miÄdzy uksztaĹtowanym juĹź XVI-wiecznym paĹstwem rosyjskim, a luĹşnymi koczowniczymi ludami Ĺrodkowoazjatyckimi, które do tego momentu nie myĹlaĹy nawet o zorganizowanej formule paĹstwowej. Autor opisuje tu koczownicze federacje Nogajów, KaĹmuków i Kazachów, miasta-paĹstwa chanatu krymskiego i kazaĹskiego oraz kaukaskie ksiÄstwa szamchaĹów i ucmijów. Opisuje teĹź ich styl Ĺźycia, oparty na najazdach i wojnach – których zasadniczym celem byĹo branie jeĹców, sprzedawanych potem na targach Kaffy, Azowa, Buchary i Chiwy. Opisuje teĹź realia gospodarcze i religijne stepowych wspólnot oraz interakcje wszelkiego rodzaju miÄdzy koczownikami a MoskwÄ w czasach przed rosyjskÄ ekspansjÄ na poĹudniu.
JeĹli w pierwszej czÄĹci Khodarkovsky koncentruje siÄ na stepach, to druga poĹwiÄcona jest polityce Moskwy. Autor opisuje stopniowe ksztaĹtowanie siÄ pojÄcia „pogranicza” wĹród rzÄdzÄcych RosjÄ, podporzÄdkowywanie paĹstwu moskiewskiemu sÄsiadujÄcych z nim wspólnot poprzez przysiÄgi wiernoĹci, zabezpieczane dodatkowo braniem zakĹadników, a w koĹcu – pobieranie jasaku, czyli swoistego podatku.
W kolejnych rozdziaĹach znajdziemy juĹź chronologiczny opis podboju terytoriów na poĹudnie od paĹstwa moskiewskiego. PoczÄwszy od charakterystyki stosunków z WielkÄ OrdÄ, ostatnich lat istnienia ZĹotej Ordy, koniec przymierza krymsko-moskiewskiego, aneksjÄ Kazania, wyprawÄ astrachaĹskÄ w 1569 r., aĹź po kolejne etapy podporzÄdkowywania Nogajów, KaĹmuków i Kazachów. Khodarkovsky opisuje tu dylematy polityczne, mentalnoĹciowe czy religijne, które pojawiaĹy siÄ w trakcie procesu ugruntowywania poĹudniowych granic euroazjatyckiego imperium. Istotne nieformalne znaczenie odgrywaĹa tu lojalnoĹÄ ludów pogranicza wobec centrum – przykĹadowo, w czasie wojny z Osmanami w latach 1768-1774 „caĹe poĹudniowe obrzeĹźe imperium stanÄĹo w ogniu”...
Osobny – zamykajÄcy to opracowanie – rozdziaĹ poĹwiÄcony zostaĹ ideologii i polityce w imperialnych regionach pogranicznych w stuleciu od ostatnich lat XVII w. po rok 1800. U podstaw stosowanych wówczas praktyk legĹo m.in. nawracanie tamtejszych ludów na prawosĹawie czy umacnianie obecnoĹci Rosji przez budowÄ fortów i sprowadzanie osadników. Paradoksalnie doprowadziĹo to np. do masowej migracji przedstawicieli „wcielonych” do imperium ludów do Moskwy oraz istnej eksplozji roszczeĹ miejscowych elit.
Kres XVIII w. przyniósĹ ostateczne ugruntowanie wĹadzy Moskwy na podbitych terytoriach. MiaĹo ono potrwaÄ aĹź do schyĹku XX wieku, kiedy to po upadku ZSRR grupa republik Ĺrodkowoazjatyckich uzyskaĹa niepodlegĹoĹÄ – do czego autor zresztÄ juĹź nie nawiÄzuje.
PracÄ uzupeĹniajÄ dodatki – wykaz skrótów, obszerna bibliografia, indeks osób oraz nazw geograficznych i etnicznych.
(mj)