Kim jest biały człowiek, którego rodzina od pokoleń Ĺźyje na Czarnym Lądzie? Afrykańczykiem, Europejczykiem, kolonialistą? 

Na pytania o toĹźsamość białych mieszkańców Afryki oraz inne problemy tego kontynentu próbuje w tej książce odpowiedzieć Coetzee. „Białe pisarstwo” to ciąg esejów opisujących dzieła literatów południowoafrykańskich z poprzednich dekad, nawet stuleci. 

Autor pisze tu o obowiązujących niegdyś w tamtejszej literaturze modelach: sielankowości opowieści, mocno zarysowanych, patriarchalnym głównym bohaterze, neokolonializmie. Swoje rozwaĹźania osadza w historycznych realiach: odnosi się do Hotentotów oraz Burów i relacji o ich Ĺźyciu – a takĹźe przypisywanym im lenistwu. Opisuje zachwyt podróĹźników i pisarzy południowoafrykańskimi pejzaĹźami, które nieodmiennie wprawiały autorów w podniosły zachwyt (sięga tu do dzieł m.in. Williama Burchella i Thomasa Pringle’a). Wspomina popularność „powieści farmerskiej” w latach 20. i 30. XX w. (poświęcając tu wiele uwagi twórczości C. M. van den Heevera). 

Z pisarzy powojennych z kolei Coetzee wybiera Pauline Smith, Alana Patona i Mikro (pseudonim C. H. Kühna) – podkreśla tu zwłaszcza ich skoncentrowanie się na losach prostych ludzi. Mierząc się z kolei z problemem rasizmu i schedą po ludobójczych ideologiach z czasów II wojny światowej, Coetzee odsyła czytelników do twórczości Sarah Gertrude Millin. Tam „krew” – rozumiana zarówno jako pewne usytuowanie w określonej sytuacji społecznej, rasowej, ideologicznej czy rodzinnej, jak i w sensie metaforycznym jako tragizm opisywanej historii – odgrywa pierwszoplanową rolę. 

Autor – literaturoznawca z zawodu – daje w tej książce świadectwo własnej wiedzy przedmiotowej. Oczywiście, „Białe pisarstwo” nie jest literaturą piękną – i jako książka popularnonaukowa trafi zapewne do rąk niemal wyłącznie innych literaturoznawców, ewentualnie afrykanistów zafascynowanych Południową Afryką. Dla nich jednak rozwaĹźania Coetzee’go mogą być interesującym, uzupełniającym Ĺşródłem wiedzy o kraju i regionie. 

(mj)