„Uśmiech...” to opowieść złoĹźona z ponad dwustu dosyć krótkich „obrazków” – obejmujących zarówno reporterskie refleksje Idlinga, jak i opowieści jego rozmówców, fragmenty dokumentów, czy wygrzebane w róĹźnych Ĺşródłach informacje o Pol Pocie i jego Czerwonych Khmerach. Są tu informacje, o których słyszeli wszyscy, którzy kiedykolwiek interesowali się rządami tego ugrupowania czy historią najnowszą – ale są teĹź pozbierane pieczołowicie anegdoty (jak ta o meczu rozgrywanym przez młodego Pol Pota z ludĹşmi, których wiele lat póĹşniej miał skazać na śmierć), są propagandowe hasła reĹźimu („jeśli chcesz zniszczyć wroga, musisz go zniszczyć w sobie samym!”), są teĹź unikalne relacje Szwedów, którzy odwiedzali Kambodżę w latach 70. – dziennikarzy, lekarzy, działaczy róĹźnych organizacji pozarządowych. I dziesiątki dokumentów – od skrupulatnie opisywanych przez autora fotografii po cytaty z raportów USAID z połowy lat 70.

Ale Idling sięga do dokumentów i relacji jeszcze wcześniejszych: z lat 50. – by pokazać jak rodził się przyszły okrutny azjatycki dyktator, jak w Azji toczyła się lokalna wojna Wschodu z Zachodem, jaką rolę w tamtych wydarzeniach odgrywał król Norodom Sihanouk (skądinąd jedyny chyba monarcha, który otwarcie sympatyzował z komunizmem – za to we własnym państwie mordujący komunistów bez większych zahamowań). Dowiadujemy się, dzięki komu i w jaki sposób na gruzach rozpadającego się królestwa rodziła się Demokratyczna Kampucza – mający przed sobą ledwie cztery lata Ĺźycia totalitarny eksperyment Czerwonych Khmerów. Te cztery lata równieĹź są tu opisane w skrupulatny, obrazowy, literacki wręcz, sposób. Autor nie szczędzi czytelnikom okrutnych szczegółów, a zarazem stara się teĹź oddać swoiste emocje oprawców – którzy nigdy nie „stracili” Ĺźadnego przeciwnika reĹźimu, oni ich „miaĹźdĹźyli”.

W opowieści, jaką snuje szwedzki dziennikarz, niebagatelną rolę grają teĹź dzisiejsze próby rozliczenia reĹźimu oraz blizny, jakie zostawił on na kraju i jego mieszkańcach.

Ciekawą i rzadko poruszaną w literaturze na temat czteroletnich rządów Pol Pota tematyką jest powolne przeciekanie w świat informacji o tym, co dzieje się w Demokratycznej Kampuczy. Bo choć praktyki reĹźimu juĹź po kilku miesiącach, najdalej dwóch latach, nie były wielką tajemnicą, to nie oburzony Zachód, czy choćby bardziej „cywilizowani” towarzysze z bloku wschodniego czy zachodnich partii komunistycznych, doprowadzili do upadku systemu. Ba, wielu z nich wyspecjalizowało się w obronie polityki Pol Pota. Stało się tak wskutek interwencji – opartej na ściśle pragmatycznych, politycznych, ambicjonalnych, po trochu mocarstwowych przesłankach – sąsiedniego komunistycznego Wietnamu. Na kartach „Uśmiechu...” niektórzy z dawnych apologetów próbują teĹź tłumaczyć (lub odmawiają tego wytłumaczenia), dlaczego niegdyś usprawiedliwiali dyktaturę Pol Pota.

Książka Idlinga nie jest pierwszą publikacją na temat najtragiczniejszego epizodu w najnowszej historii KambodĹźy. Jest to jednak pozycja wyjątkowa. Autor niewątpliwie włoĹźył wiele wysiłku w to, by reĹźim Czerwonych Khmerów opisać moĹźliwie obrazowo, nawiązując nie tylko do prac znanego juĹź polskim czytelnikom Svena Lindqvista, ale teĹź wzorując się na reportaĹźach np. Ryszarda Kapuścinskiego. W efekcie „Uśmiech...” jest teĹź literaturą wysokiej próby. Natomiast dzięki ogromowi pracy – zarówno reporterskiej, jak i tej, jaką Idling wykonał, przedzierając się przez archiwa – jest to równieĹź doskonałe uzupełnienie naukowych czy politologicznych prac, jakie juĹź w Polsce opublikowano.

Polecamy!

(mj)