Oczywiście, jak już we wstępie zastrzega autor, części szczegółów operacji, nazwisk, haseł ujawnić nie można. Niemniej książka jest świadectwem metod, jakimi posługiwał się Zachód w Afganistanie (wedle autora, przynajmniej na początku lat 80. operacjami w Afganistanie zajmowali się przede wszystkim Brytyjczycy).

Carew “pracował” w Afganistanie na początku lat 80. Wcześniej przebył długą drogę (co zresztą skrzętnie wylicza w pierwszych rozdziałach książki, gdzie streszcza swoje Ĺźycie w koszarach plus przebieg słuĹźby wojskowej ze wszystkimi selekcjami do kolejnych jednostek) – Irlandia Północna, Oman, Sri Lanka. W tym ostatnim przypadku juĹź jako pracownik “prywatnej firmy” szkolił Ĺźołnierzy rządowych.

Na początku lat 80. Carew dostaje zaproszenie do udziału w operacji FARADAY, współorganizowanej przez wywiad Departamentu Obrony (DIA działała w Afganistanie na długo zanim zaczęli tam trafiać pierwsi agenci CIA) oraz Brytyjczyków. Nieformalna misja obejmowała poszukiwanie optymalnych terenów na obozy szkoleniowe oraz zdobycie i dostarczenie do Londynu jak największej ilości radzieckiego uzbrojenia.

W Afganistanie autor korzystał z listĂłw polecających napisanych przez Gulbuddina Hekmatjara, lidera Hezb-i Islami, dziś uwaĹźanego za jednego z największych fundamentalistĂłw na afgańskiej scenie politycznej i raczej nie mającego “dobrej prasy”. Hekmatjar pojawia się jednak we wspomnieniach zdawkowo i bez ocen – Carew spotkał go jedynie kilka razy i zamienił z nim raptem kilka zdań lecz wydaje się, Ĺźe Hekmatjar zdobył po części jakiś szacunek Toma Carew. Przynajmniej do czasu, gdy autor odkrył, Ĺźe mudĹźahedini wywożą z Afganistanu kilogramy narkotykĂłw (przy akceptacji i wręcz wsparciu ISI – pakistańskich słuĹźb specjalnych). Jak konkluduje pod koniec książki – sprzęt dostarczany ludziom Hekmatjara do walki z Armią Czerwoną w końcu posłuĹźył do atakĂłw na oddziały Ahmada Szacha Massuda.

Podstawowym walorem książki są informacje dotyczące charakteru i zakresu zachodniej pomocy dla mudĹźahedinĂłw. Począwszy od zakupĂłw broni – zwłaszcza od chińskiej firmy Norinco – poprzez pomysły, by zamiast stingerĂłw przekazywać Afgańczykom radzieckie wyrzutnie SA-7, po eksplorację światowych rynkĂłw handlu bronią; wywiady miały cały wachlarz moĹźliwości. Co istotne, autor bez ogrĂłdek stwierdza, Ĺźe Amerykanie chcieli szkolić teĹź mudĹźahedinĂłw w technikach terroryzmu miejskiego, czyli np. przygotowywania samochodĂłw-pułapek. Afgańczykom przygotowywano obozy szkoleniowe na terenie Pakistanu, ale i... Szkocji.

W tle zaś toczyła się gra słuĹźb – brytyjskich, amerykańskich, pakistańskich, chińskich, ba!, być moĹźe teĹź egipskich (bo i o takich “instruktorach” wspomina Carew).

Zaskakująco niewiele obchodziła Carew gra stronnictw afgańskich. Listy od Hekmatjara umoĹźliwiały mu wprawdzie wjazd do obozĂłw bojownikĂłw lecz nijak miały się do sporĂłw w łonie afgańskiej partyzantki. Carew wspomina spotkanie z ludĹşmi DĹźamijjat-i Islami – grupy wspieranej przez Iran, składającej się w duĹźej mierze z irańskich ochotnikĂłw, komplementuje napotkanych ludzi Massuda (jako bardziej zdyscyplinowanych, lepiej wyszkolonych, “bliĹźszych wojsku” w porĂłwnaniu do pospolitego ruszenia związanego z Hekmatjarem) – lecz to wszystko. Zresztą w ogĂłle jego obserwacje AfgańczykĂłw są nacechowane pewną nonszalancją. Kwestia “chłopaki poszli się pomodlić”, podsumowująca religijność muzułmańską, jest charakterystycznym przykładem. Carew raczej nie uległ fascynacji bojownikami i ich wyczynami. Więcej, tytułowe zawołanie “DĹźihad!” ma tu wręcz wydĹşwięk cokolwiek ironiczny, gdyĹź mudĹźahedini wykrzykują to słowo, ruszając bez Ĺźadnego planu i przygotowania do walki, w ktĂłrej są – właśnie z powodu chaotycznego podejścia do własnych akcji – masakrowani. Carew przytacza więc raczej te sytuacje, w ktĂłrych starał się podsuwać swoim towarzyszom pomysły bądĹş kiedy prĂłbuje im wyperswadować co bardziej “spontaniczne” inicjatywy.

Dla autora, jako komandosa, ważne są przede wszystkim szczegóły uzbrojenia partyzantów i warunki ich życia, a te w obu przypadkach były, dyplomatycznie ujmując, skromne. Ale skrzętnie wyliczone.

O Armii Czerwonej Carew pisze raczej niewiele. “Oni są jak Manchester United” – brzmi jedna z moich ulubionych sentencji autora, przekazana afgańskim bojownikom – “w końcu was zniszczą”. Carew widział w obozach mudĹźahedinĂłw rannych w wyniku ataku, najprawdopodobniej przy uĹźyciu broni chemicznej. Opisuje teĹź pacyfikacje wiosek przez siły lotnicze, metodę walki, ktĂłra przeszła juĹź do legendy wojny w Afganistanie. Dowiadujemy się teĹź, Ĺźe Rosjanie opłacali na pograniczu afgańsko-pakistańskim bandy PakistańczykĂłw, ktĂłre miały wyłapywać uciekających z Afganistanu rannych mudĹźahedinĂłw i mordować ich, na dowĂłd odcinając zabitym uszy.

“DĹźihad!” powstał zapewne w odpowiedzi na zainteresowanie mediĂłw i czytelnikĂłw Afganistanem. W zakończeniu Carew wspomina o talibach, co prawda błędnie zaznaczając, Ĺźe wyszli jako jedyne silne ugrupowanie z wojny z Armią Czerwoną (w rzeczywistości ruch talibĂłw powstał kilka lat po wycofaniu Rosjan z Afganistanu) i Osamie ibn Ladenie. Książka jest jednak dokumentem epoki wcześniejszej, nie pozostającej oczywiście bez związku z dzisiejszą sytuacją, lecz waĹźnej przede wszystkim dla tych, ktĂłrzy historię Afganistanu chcą widzieć w szerszej perspektywie.

Barwny człowiek, barwna biografia, barwna książka. Carew działał w Afganistanie i prowadził pierwsze szkolenia mudĹźahedinĂłw do 1981 r., kiedy to na skutek malarii i żółtaczki został odesłany do domu. Jak sam wymienia w następnych latach zwiedzał inne zapalne punkty świata – ponownie Sri Lankę, Namibię, Mozambik, Irlandię Północną, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Chorwację, Bośnię... Rzecz dla wszystkich zainteresowanych lekką literaturą faktu.