www.puls-swiata.subnet.pl
|
„Tragiczna historia 呕ydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego i radzieckich 呕yd贸w” (bo tak te偶 brzmi podtytu艂 ksi膮偶ki) pozornie sk艂ada si臋 z dw贸ch cz臋艣ci – Fakty i Ludzie. Podzia艂 to pozorny, bo te偶 cz臋艣膰 Ludzie sk艂ada si臋 po prostu z rozszerzonych biograficznych not najwa偶niejszych bohater贸w 偶ydowskiego dramatu w Zwi膮zku Radzieckim. Prac臋 rozpoczyna obszerny zarys historii 呕yd贸w osiad艂ych na terenach b臋d膮cych dominium rosyjskich car贸w (w tym w Polsce pod zaborami). Poznajemy okoliczno艣ci, w kt贸rych pojawi艂y si臋 okryte z艂owrog膮 s艂aw膮 „Protoko艂y m臋drc贸w Syjonu”, ale i pierwsze organizacje 偶ydowskie – z najwi臋ksz膮, Bund, na czele.
Lustiger zebra艂 i przedstawi艂 w uj臋ciu niemal偶e leksykonu udzia艂 呕yd贸w w rosyjskiej polityce, poszczeg贸lnych formacjach politycznych, a tak偶e relacje mi臋dzy tymi organizacjami i stosunek (np. Lenina) do „sprawy 偶ydowskiej”.
Ruch rewolucyjny, jako ruch „awansu spo艂ecznego”, przyci膮ga艂 rosyjskich 呕yd贸w. Rzeczywi艣cie, rewolucja lutowa pozwoli艂a im uzyska膰 rozleg艂e prawa – niedost臋pne ani w czasach car贸w, ani w nadchodz膮cej epoce bolszewik贸w. Jednak by艂o to rozszerzenie formalne, jednocze艣nie dochodzi艂o do masowych pogrom贸w, zw艂aszcza na Ukrainie. Jak podaje Lustiger liczba 艣miertelnych ofiar pogrom贸w 呕yd贸w rosyjskich w latach 1917-1921 si臋ga 60 tysi臋cy.
Zarazem nie spos贸b pomin膮膰 udzia艂u 呕yd贸w w ruchu rewolucyjnym i rodz膮cej si臋 partii komunistycznej w wydaniu, kt贸re mia艂o przez siedem dekad rz膮dzi膰 Zwi膮zkiem Radzieckim. 呕ydzi wst臋powali do partii (tym bardziej, 偶e wi臋kszo艣膰 ich formacji politycznych zosta艂o rozwi膮zanych, zdelegalizowanych lub po prostu rozpad艂o si臋 w burzliwym czasie rewolucyjnym), do Armii Czerwonej, powsta艂y komisariat i sekcja 偶ydowska w partii (Jewkom, Jewsiekcyja). Zadeklarowano jednocze艣nie walk臋 z syjonizmem, jak i „rozkwit” kultury oraz wolno艣膰 wszystkich narodowo艣ci. Powstawa艂y projekty przesiedlenia 呕yd贸w tak, by stworzy膰 jednolite terytorium – na Krymie b膮d藕 Birobid偶anie (w pobli偶u granicy z Chinami).
Stalin zacz膮艂 t臋pi膰 semickie akcenty wolno艣ci na pocz膮tku lat 30. Zacz臋艂o si臋 „niewinnie” – od zakaz贸w publikowania w jidysz, a sko艅czy艂o si臋 na plutonach egzekucyjnych dla prominent贸w partii o pochodzeniu 偶ydowskim. Wybuch II wojny 艣wiatowej pozwoli艂 na powstanie 呕ydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego, ale polityka generalissimusa by艂a tylko pozornie prosemicka. Zn贸w pojawi艂y si臋 motywy spiskowc贸w i ich „judaszowego” charakteru, „od偶ydzenia” s艂u偶b dyplomatycznych, deportacji i niszczenia zabytk贸w kultury 偶ydowskiej w dawnej Rosji i zaj臋tej 17 wrze艣nia 1939 r. cz臋艣ci Polski, nast膮pi艂 powr贸t do w膮tk贸w nacjonalistycznych podsycanych niegdy艣 przez carskich propagandzist贸w. Do pocz膮tku otwartej wojny w III Rzesz膮 o Holokau艣cie stalinowska propaganda nawet si臋 nie zaj膮kn臋艂a.
Oczywi艣cie, obszerny fragment pracy po艣wi臋cony jest 呕ydowskiemu Komitetowi Antyfaszystowskiemu (JAFK). Lustiger opisuje zar贸wno okoliczno艣ci jego powstania, jak i pr贸by uzyskania pomocy od kolejnych rz膮d贸w. Jasne jest, 偶e taka inicjatywa 呕yd贸w zosta艂a przyj臋ta w Moskwie wrogo – dlatego te偶 Stalin unika艂 wspierania JAFK, a pr贸by nawi膮zania kontakt贸w na Zachodzie by艂y dowodem „zdradzieckiego” charakteru organizacji. Mimo tego JAFK dotrwa艂 do ko艅ca wojny i m贸g艂 s艂usznie podkre艣la膰 swoje zas艂ugi w obaleniu re偶imu nazistowskiego. Sprzyja艂a mu atmosfera „alianckiej” wsp贸艂pracy Wschodu i Zachodu, wsp贸艂pracy, kt贸ra jednak po zdobyciu Berlina mia艂a si臋 ku ko艅cowi.
Po wojnie nie da艂o si臋 zaprzeczy膰 zas艂ugom 呕yd贸w w walce z hitleryzmem. Podobnie, jak i masowej zag艂adzie, jakiej do艣wiadczyli europejscy 呕ydzi, r贸wnie偶 radzieccy. Ale w ZSRR czas „pob艂a偶ania syjonistycznym elementom” nieub艂aganie si臋 ko艅czy艂. Paradoksalnie, prze艣ladowania radzieckich 呕yd贸w zbieg艂y si臋 w drugiej po艂owie lat 40. z poparciem dla powstania pa艅stwa Izrael. Paradoks to jednak pozorny, gdy偶 na li艣cie priorytet贸w Moskwy wy偶ej sta艂o po prostu os艂abienie zwyczajowej dominuj膮cej roli Londynu na Bliskim Wschodzie.
Jednocze艣nie w Zwi膮zku Radzieckim trwa艂a, poza nielicznymi wyj膮tkami, akcja pacyfikacji organizacji 偶ydowskich (z JAFK na czele) i cz艂onk贸w partii pochodzenia semickiego. Z ka偶dym rokiem nabiera艂a tempa i ostro艣ci. W ostatnich latach 偶ycia Stalina nagonka mia艂a ju偶 charakter jawny. Lustiger szczeg贸艂owo opisuje kolejne akty tego ponurego „spektaklu”, z bezpiek膮 i propagand膮 w rolach g艂贸wnych. Kulminacj膮 by艂 proces lider贸w JAFK, przeprowadzony w b艂yskawicznym tempie wiosn膮 i latem 1952 r., zbrodnia s膮dowa z detalami zrelacjonowana przez autora. Rehabilitacja JAFK nast膮pi艂a cz臋艣ciowo po 艣mierci generalissimusa, w latach odwil偶y Chruszczowa, a ca艂kowicie – dopiero po 1989 roku. Niewielki fragment ksi膮偶ki po艣wi臋cony jest te偶 echom tej antysemickiej kampanii w innych krajach bloku – zw艂aszcza w Polsce i NRD.
Ale nie nale偶y wyci膮ga膰 pochopnych wniosk贸w z faktu cz臋艣ciowej rehabilitacji JAFK w po艂owie lat 50. Oczywi艣cie, zarzucono planowan膮 prawdopodobnie przez Stalina akcj臋 deportacji radzieckich 呕yd贸w lecz antysemityzm sta艂 si臋 w epoce Chruszczowa i Bre偶niewa istotnym elementem propagandy i polityki, oczywi艣cie pod mask膮 „walki z syjonizmem”. Dopiero ostatni przyw贸dca ZSRR, Michai艂 Gorbaczow, zako艅czy艂 kilkudziesi臋cioletni trend antysemityzmu w polityce pa艅stwa, cho膰 nie m贸g艂 ju偶 zapobiec powstaniu stereotyp贸w i przek艂ama艅 dotycz膮cych historii 呕yd贸w w Rosji i Zwi膮zku Radzieckim. Sta艂y si臋 one po偶ywk膮 dla dzia艂aj膮cych obecnie rosyjskich ugrupowa艅 nacjonalistycznych, faszystowskich i rasistowskich.
Nale偶y tu zaznaczy膰, 偶e autor po艣wi臋ci艂 epoce „po Stalinie” jedynie niewielki fragment ksi膮偶ki. Na szczeg贸艂owe opracowanie stosunk贸w mi臋dzy w艂adzami ZSRR i radzieckimi 呕ydami od po艂owy lat 50. wypadnie jeszcze poczeka膰. Cho膰 i tu – zw艂aszcza w cz臋艣ci biograficznej („Ludzie”) znale藕膰 mo偶na biogramy i informacje o postaciach, kt贸re wpisa艂y si臋 w postalinowsk膮 histori臋 ZSRR i Rosji.
Cz臋艣膰 biograficzn膮 autor poszeregowa艂 wedle przynale偶no艣ci do poszczeg贸lnych opcji politycznych – mienszewicy i bundowcy, syjoni艣ci, socjali艣ci-rewolucjoni艣ci, anarchi艣ci, bolszewicy, jewsiekowie, oficerowie i 偶o艂nierze Armii Czerwonej, prekursorzy JAFK, przewodnicz膮cy JAFK, liderzy JAFK, Amerykanie (ameryka艅scy 呕ydzi dzia艂aj膮cy na rzecz rodak贸w w ZSRR), wydawcy Czarnej Ksi臋gi, Oskar偶eni (w procesie przyw贸dc贸w JAFK w 1952 r.), inni prze艣ladowani, a wreszcie – autorzy i redaktorzy Czarnej Ksi臋gi.
Arno Lustiger stworzy艂 wnikliwe i szczeg贸艂owe opracowanie tematu, nawi膮zuj膮c zreszt膮 otwarcie do Czarnej ksi臋gi (opisuj膮cej zag艂ad臋 呕yd贸w podczas II wojny 艣wiatowej). To jednak praca stricte naukowa, trudno wi臋c oczekiwa膰 masowego zainteresowania czytelnik贸w. Mo偶na mie膰 jednak pewno艣膰, 偶e osoby zainteresowane histori膮 Rosji, Izraela i II wojny 艣wiatowej, nie przeocz膮 tej ksi膮偶ki. Tym bardziej, 偶e opracowany przez autora temat by艂 w Polsce dotychczas poruszany sporadycznie i „na wyrywki”.
(mj)