Podobno w ciągu pół roku po premierze tej książki ukazało się jej dziewięć wydań. Informacje polskiego wydawcy obejmują teĹź taką – Ana Tortajada na wniosek KrĂłlowej Zofii została uhonorowana tytułem Kobiety Roku przyznawanym przez Stowarzyszenie Kobiet Biznesu.

Bez względu na popularność książki Tortajady, trzeba zaznaczyć, że z większością informacji w niej zawartych zapoznać się można było wcześniej. Zasługą autorki było jednak pragnienie przekonania się naocznie, jaka jest sytuacja kobiet w Afganistanie oraz w obozach uchodźców w Pakistanie.

“Zdławiony krzyk” powstał z inspiracji spotkanej przez autorkę działaczki organizacji HAWCA, pracującej na rzecz poprawy losu afgańskich kobiet. Na kartach książki poznamy wiele osĂłb związanych zarĂłwno z HAWCA, jak i inną – legendarną – organizacją: RAWA (załoĹźoną w 1977 r. przez afgańskie intelektualistki pragnące bronić praw kobiet). Tortajada przedstawia historię obu ruchĂłw, a takĹźe sposoby ich działania.

Książka jest dziennikiem podróşy. Większość pracy powstała jednak na terenie Pakistanu, w Peszawarze, i w znaczącej mierze odnosi się do sytuacji afgańskich uchodĹşcĂłw u wschodniego sąsiada Afganistanu. Tortajada opisała losy zarĂłwno całej uchodĹşczej społeczności, jak i rodziny, ktĂłra ją gościła w Peszawarze i sąsiadĂłw, przyjaciół, krewnych gospodarzy. Niepoślednie miejsce zajmuje tu prĂłba oddania Ĺźycia w afgańskiej dzielnicy miasta. Zasygnalizowany jest temat podziałów między uchodĹşcami, przebiegających między poszczegĂłlnymi grupami etnicznymi Afganistanu (TadĹźycy, Hazarzy, Pusztuni). Opisy te dotyczą jednak tych grup, ktĂłre juĹź się w Pakistanie zadomowiły. Inna sytuacja panuje w obozach uchodĹşcĂłw – jeden z takich obozĂłw znajdował się w okolicach Peszawaru – autorka dowiedziła go i zapis tej wizyty rĂłwnieĹź znajdziemy w “Zdławionym krzyku”. Historie poszczegĂłlnych osĂłb z miasta i obozu tworzą zarĂłwno galerię tragicznych postaci, jak i zbiorowy portret społeczeństwa.

Jednak o wiele istotniejsze od opisania dramatu narodu wydaje się być dla Tortajady poszukiwanie sposobów poprawy sytuacji i ludzi, którzy w tym kierunku działają. Stąd wspomniane wyżej części książki poświęcone HAWCA i RAWA, stąd też wynikały wizyty w dziesiątkach warsztatów tkackich, prymitywnych cegielniach czy bazarach. Przebywając w Afganistanie Tortajada miała okazję spotkać się też z uczestniczkami tajnych kursów edukacyjnych i zawodowych w Kabulu.

Właśnie wizyta w Kabulu tworzy “dramaturgiczną” oś książki. Plan autorki zakładał wizytę w Kabulu, by naocznie przekonać się, jakie są afgańskie realia. W ten sposĂłb do dziennika trafiły zapiski ze spotkania z talibskim konsulem w Pakistanie, przebieg starań o wizę, a następnie samej kilkudniowej wizyty w państwie talibĂłw i wszechobecnej talibskiej “bezpieki”.

Wszystko to uzupełnione jest dodatkowymi informacjami – elementami historii Afganistanu, opisami najabsurdalniejszych praw wprowadzonych przez ludzi mułły Omara po przejęciu przez nich władzy, obserwacjami z drogi do Kabulu, prĂłbą podsumowania “fenomenu” afgańskiej burki, a wreszcie – wiedzą o obyczajach i tradycji (tu zwłaszcza obszerny opis aroosee – zaślubin).

Dodatkiem do zasadniczej treści dziennika jest chronologia historii Afganistanu w XX wieku, zawierająca najważniejsze daty i wydarzenia z ubiegłego stulecia afgańskiej historii. Całość okreszona gdzieniegdzie kilkoma słowami komentarza.

“Zdławiony krzyk” to barwna i ciekawa lektura, co pozwala polecić go wszystkim miłośnikom reportaĹźu czy “lĹźejszej” literatury faktu. Na szczęście, jest niemal pozbawiony banalnych refleksji i quasi-poetyckich metafor, język książki jest spokojny i rzeczowy. Z kolei dla osĂłb zainteresowanych Afganistanem i mających juĹź za sobą lekturę innych książek poświęconych temu krajowi (a ukazało się ich w Polsce całkiem sporo), dziennik Tortajady zbyt wiele nie wniesie – ale i tu warto poznać przynajmniej te fragmenty, ktĂłre odnoszą się do organizacji HAWCA i RAWA.