www.puls-swiata.subnet.pl
|
Pomin膮wszy literatur臋 podr贸偶nicz膮 o wsp贸艂czesnej historii Indii wydano w Polsce stosunkowo niewiele ksi膮偶ek – przynajmniej wzi膮wszy pod uwag臋 wielko艣膰 tego kraju, jego znaczenie regionalne i globalne, a wreszcie fascynacj臋 Europejczyk贸w (w tym Polak贸w) kultur膮 i egzotyk膮 tego kraju. St膮d tak wa偶na jest to ksi膮偶ka.
Autor trafi艂 do Indii pod koniec lat 40., ju偶 po 艣mierci Mahatmy. Wtedy zacz臋艂a si臋 jego fascynacja subkontynentem i postaci膮 Gandhiego – pierwsz膮 ksi膮偶k臋 na ten temat napisa艂 ju偶 dekad臋 p贸藕niej. Oryginalnie wydana przez PIW biografia ukaza艂a si臋 w 2001 r. – mo偶na wi臋c przyj膮膰, 偶e zawiera ona wszystko to, co uda艂o si臋 Wolpertowi zebra膰 na temat Mahatmy przez przesz艂o p贸艂 wieku.
Ide臋 “pasji” – w znaczeniu cierpienia – autor zaadaptowa艂 nie z korzenia chrze艣cija艅skiego lecz hinduistycznego (z epos贸w datowanych na tysi膮ce lat przez Chrystusem). Na pierwszych kartach ksi膮偶ki Wolpert uzasadnia sw贸j tytu艂 (w oryginale “Pasja Gandhiego”) oraz wiele innych termin贸w, maj膮cych odegra膰 w 偶yciu Mahatmy kluczow膮 rol臋, jak cho膰by “ahimsa” – brak przemocy...
Gandhi przyszed艂 na 艣wiat 2 pa藕dziernika 1869 r., w bogatej rodzinie – jego ojciec by艂 premierem stanu Porbandar w Gud藕aracie. Dorasta艂 w warunkach, kt贸re pozwala艂y mu poznawa膰 r贸偶norodno艣膰 ludzkich postaw – bardzo religijna matka, ojciec prowadz膮cy dosy膰 bujne 偶ycie, najlepszy przyjaciel muzu艂manin... By膰 mo偶e umiej臋tno艣膰 Gandhiego do tolerancji i r贸wnego traktowania ludzi, bez wzgl臋du na ich status, wywodzi si臋 z tamtych czas贸w, gdy musia艂 godzi膰 tak odmienne postawy bliskich mu ludzi. Opis m艂odo艣ci Gandhiego autorstwa Wolperta to zarazem te偶 panorama rodzimej indyjskiej elity schy艂ku XIX w. Ta cz臋艣膰 ksi膮偶ki w du偶ej mierze opiera si臋 na autobiograficznych zapiskach samego Gandhiego, wydanych ju偶 wiele lat temu.
W 1888 r. po raz pierwszy Gandhi wyje偶d偶a do Londynu. To zarazem trudny (m艂odzieniec postanowi艂 w XIX-wiecznym Londynie pozosta膰 wierny wymogom wegetarianizmu), jak i niezwykle bogaty w do艣wiadczenia okres. Tu Hindus zmienia si臋 w angielskiego gentelmana, ale i r贸wnocze艣nie zbli偶a si臋 do europejskich socjalist贸w, “艣wiata pracy”. Te pierwsze spostrze偶enia wyczul膮 przysz艂ego Ojczulka (Bapu, jak nazywano go w Indiach) na niesprawiedliwo艣膰 brytyjskiej administracji. A z t膮 zetknie si臋 ju偶 w 1891 r., gdy po przyj臋ciu do palestry powr贸ci do Indii, by za艂o偶y膰 w艂asn膮 praktyk臋 adwokack膮.
Dwa lata p贸藕niej Gandhi wyje偶d偶a do Afryki Po艂udniowej. Ma tu pracowa膰 jako prawnik, ale ju偶 wkr贸tce po przybyciu anga偶uje si臋 w dzia艂alno艣膰 polityczn膮. R贸wnolegle zag艂臋bia si臋 w 艣wiat hinduizmu – dot膮d poci膮gaj膮cy lecz i odleg艂y. Tak up艂ywaj膮 niemal trzy kolejne lata. Gandhi powraca do Indii z zamiarem przeniesienia si臋 do Afryki z ca艂膮 rodzin膮, ale p贸艂roczny urlop b臋dzie brzemienny w skutki...
W tym samym czasie, w ci膮gu kilku miesi臋cy 1896 r., ten niemal偶e ju偶 trzydziestoletni m臋偶czyzna zetknie si臋 bezpo艣rednio z problemami spo艂ecznymi (w贸wczas wybuch艂a w Indiach epidemia d偶umy, kt贸ra jeszcze bardziej je wyostrzy艂a), politycznymi (po raz pierwszy zetknie si臋 ze 艣rodowiskiem hinduskich i muzu艂ma艅skich nacjonalist贸w) i wreszcie duchowymi (wedle Wolperta w艂a艣nie wtedy zacz臋艂a si臋 duchowa i religijna przemiana przysz艂ego Mahatmy).
Nast臋pne lata mia艂y powoli kszta艂towa膰 przysz艂ego przyw贸dc臋. Powr贸t do Afryki zapocz膮tkowa艂 walk臋 Gandhiego o prawa dyskryminowanych – zar贸wno Hindus贸w, kt贸rych w贸wczas w Afryce by艂o wielu, jak i rdzennej ludno艣ci afryka艅skiej. Oczywiste by艂o, 偶e jego dzia艂alno艣膰 nie mog艂a podoba膰 si臋 Brytyjczykom, wi臋c z pewn膮 ulg膮 przyj臋to jego decyzj臋 o powrocie do Indii. Tu jednak s艂yszano ju偶 o nim, Gandhi budzi zainteresowanie Kongresu Narodowego – partii hinduskiej, kt贸ra w przysz艂o艣ci mia艂a doprowadzi膰 do niepodleg艂o艣ci Indii. Jednak Mahatma pocz膮tkowo by艂 rozczarowany Kongresem (nigdy zreszt膮 nie identyfikowa艂 si臋 z t膮 parti膮, mi臋dzy innymi dlatego, 偶e Kongres wkr贸tce zacz膮艂 si臋 ostro odcina膰 od indyjskich muzu艂man贸w) i w 1902 r. ponownie postanowi艂 wr贸ci膰 do Afryki.
To by艂 ostatni pobyt Gandhiego w Afryce. Tym razem skoncentrowa艂 si臋 ju偶 wy艂膮cznie na dzia艂alno艣ci spo艂eczno-politycznej, g艂贸wnie za po艣rednictwem pisma “Indian Opinion”. Po raz pierwszy otwarcie wezwa艂 do “biernego oporu”, tak zgodnego z wyznawan膮 zasad膮 ahimsy, w 1906 r. W艂adze wyda艂y w贸wczas tzw. Czarn膮 ustaw臋, wprowadzaj膮c膮 przymus rejestracji Hindus贸w. T臋 akcj臋 Gandhi przyp艂aci艂 wi臋zieniem – pierwszym w jego 偶yciu. W naturalny spos贸b poczu艂 si臋 rozczarowany zachodni膮 cywilizacj膮, fasad膮 rozwoju i szczytnych hase艂. W kolejnych latach, a偶 do powrotu na subkontynent w 1914 r., Gandhi anga偶owa艂 si臋 w kolejne inicjatywy polityczne, wspiera艂 protesty i strajki.
Droga do domu wiod艂a przez Londyn, gdzie umiera艂 Gopal Gokhale, swoisty mentor Mahatmy. Na sw贸j spos贸b uczyni艂 on Gandhiego spadkobierc膮 swojej my艣li politycznej. Wraz z afryka艅skimi do艣wiadczeniami z艂o偶y艂o si臋 to na fakt, i偶 na subkontynencie Bapu sta艂 si臋 jednym z czo艂owych dzia艂aczy.
W tym samym czasie refleksje Mahatmy dotycz膮ce nier贸wno艣ci spo艂ecznych w samych Indiach doprowadzi艂y go do podj臋cia dzia艂a艅 na rzecz kasty niedotykalnych, grupy stoj膮cej najni偶ej w hierarchii hinduskiego spo艂ecze艅stwa. Jednocze艣nie nawi膮zywa艂 on kontakty z indyjskimi muzu艂manami, a tak偶e zacz膮艂 wspiera膰 najbiedniejszych mieszka艅c贸w wsi. Ten “spo艂eczny” okres w 偶yciu Gandhiego doprowadzi艂 do ponownego uwi臋zienia Mahatmy, ale i wzbudzi艂 obiekcje hinduskich fundamentalist贸w, dla kt贸rych hierarchia spo艂eczna stanowi艂a fundament politycznego i spo艂ecznego porz膮dku, a muzu艂manie byli wrogiem gorszym od Anglik贸w – bo wewn臋trznym. Rozczarowany Bapu odda艂 si臋 w wi臋zieniu duchowym przemy艣leniom i niewiele brakowa艂o, by wycofa艂 si臋 z polityki definitywnie. Zapobieg艂y temu namowy jednego z dzia艂aczy Kongresu Narodowego – Jawaharlala Nehru – kt贸ry w 1929 r. sk艂oni艂 Gandhiego do powrotu na scen臋 polityczn膮.
Prze艂om lat 20. i 30. to ci膮g manifestacji, spor贸w i negocjacji, zar贸wno w 艂onie zwolennik贸w niepodleg艂o艣ci Indii, jak i z Brytyjczykami. W 1930 r. Mahatma, wraz z dziesi膮tkami innych dzia艂aczy, ponownie trafia do wi臋zienia. Jednak jego s艂awa nie pozwala d艂ugo przetrzymywa膰 go za kratami – gdy wkr贸tce zostaje wypuszczony, postanawia wykorzysta膰 swoj膮 popularno艣膰 i nawi膮za膰 dialog z samym Londynem. Wyprawa na Wyspy przynosi jednak rozczarowanie – mimo s艂awy i zainteresowania (spotyka si臋 z nim m.in. Charlie Chaplin), oficjele brytyjscy lekcewa偶膮 indyjskiego przyw贸dc臋.
W 1932 r. znowu trafia do wi臋zienia. Podejmuje po raz pierwszy g艂od贸wk臋, traktuj膮c j膮 jako instrument nacisku – jego popularno艣膰 sprawia, 偶e ka偶dy dzie艅 g艂od贸wki jest obserwowany przez ca艂e Indie. Podobnie traktuje te偶 przesy艂ane zza krat apele – zw艂aszcza o wysi艂ki na rzecz niedotykalnych. Gdy rok p贸藕niej wychodzi na wolno艣膰, konsekwentnie kontynuuje swoj膮 wcze艣niejsz膮 aktywno艣膰. Zarazem jednak odczuwa coraz wi臋ksze wyczerpanie, fizyczne i psychiczne, co sk艂ania go do porzucenia Kongresu Narodowego. Nic dziwnego, w nast臋pnych latach polityka indyjskich dzia艂aczy niepodleg艂o艣ciowych staje si臋 coraz bardziej konfrontacyjna – Jawaharlal Nehru przejawia coraz wi臋ksze ambicje polityczne, za艣 lider Ligi Muzu艂ma艅skiej, Mohammad Ali Jinnah wyra藕nie zaczyna stawia膰 na przysz艂y podzia艂 Indii na dwa pa艅stwa wed艂ug podzia艂贸w religijnych. A sam Gandhi nigdy nie ukrywa艂, 偶e uwa偶a Jinnaha za najlepszego kandydata na premiera Indii, co zdecydowanie nie odpowiada艂o aspiracjom Nehru.
Zbli偶a si臋 II wojna 艣wiatowa. Gandhi przyk艂ada do wydarze艅 w Europie logik臋 ahimsy, co uwidacznia si臋 w poparciu dla polityki Neville’a Chamberlaina i uk艂adu monachijskiego. Jeszcze latem 1939 r. pisze do Hitlera list, nak艂aniaj膮c go do prowadzenia niekonfrontacyjnej polityki. Kilka miesi臋cy p贸藕niej Indie znajduj膮 si臋 w stanie wojny.
R贸wnie偶 wewn臋trznej. K艂贸tnie mi臋dzy Kongresem Narodowym a Lig膮 Muzu艂ma艅sk膮 pot臋guj膮 si臋 z dnia na dzie艅, za艣 na ulicach miast i we wsiach dochodzi do coraz wi臋kszej liczby star膰 mi臋dzy muzu艂manami a hinduistami. Bapu, obserwuj膮c wydarzenia w kraju, coraz bardziej odcina si臋 od polityki, nie rezygnuj膮c jednak z akcji spo艂ecznych. Ju偶 w 1941 r. okre艣la sytuacj臋 mianem “powt贸rki wojny domowej”...
Rok p贸藕niej zostaje internowany, na niemal dwa lata. I tym razem podejmuje g艂od贸wk臋, jeszcze bardziej przykuwaj膮c膮 uwag臋 mieszka艅c贸w subkontynentu. Ponownie pr贸buje podj膮膰 rozmowy z muzu艂manami... Ten wysi艂ek pozostanie jednak niemal偶e ja艂owy – koniec wojny sprz臋ga si臋 z wrzeniem w ca艂ych Indiach, zaczepnymi dzia艂aniami nacjonalist贸w, konfrontacyjn膮 polityk膮 Ligi Muzu艂ma艅skiej. Dla Gandhiego jest to chyba najbardziej aktywny okres w 偶yciu – ci膮g spotka艅, wyst膮pie艅, apeli i podr贸偶y. Wszystko to pomimo ogarniaj膮cej Mahatm臋 depresji i fizycznego wyczerpania.
W 1947 r. niekt贸rzy dzia艂acze pr贸buj膮 namawia膰 Bapu do wycofania si臋 z polityki. Jednak rozpadaj膮ce si臋 poprzez kolejne masakry i polityczne spory Indie wydaj膮 si臋 potrzebowa膰 jednak g艂osu 艂agodno艣ci i pokoju. Brytyjski parlament uchwala ustaw臋 o przyznaniu Indiom niepodleg艂o艣ci, z kolonii brytyjskich na subkontynencie muzu艂manie wykrawaj膮 Pakistan i – przysz艂y – Bangladesz. Rozpoczyna si臋 walka o Kszamir... Gandhi pr贸buje jeszcze negocjowa膰, namawia膰 strony konfliktu do polubownych rozwi膮za艅, ale prowadzi to tylko do odci臋cia si臋 od niego Kongresu Narodowego i Jawaharlala Nehru (kt贸ry jednak przez ca艂e 偶ycie b臋dzie “podpiera膰” si臋 znajomo艣ci膮 i przyja藕ni膮 z Mahatm膮). Muzu艂manie Jinnaha id膮 ju偶 zupe艂nie odr臋bn膮 drog膮, cho膰 w tajemnicy ich przyw贸dca wkr贸tce umrze na raka. Hinduscy fundamentali艣ci otwarcie nienawidz膮 Gandhiego, zak艂贸caj膮 jego wyst膮pienia. Mahatma raz jeszcze podejmuje g艂od贸wk臋 – tym razem celem wymuszenia pokoju. I rzeczywi艣cie – dochodzi do cz臋艣ciowego wygaszenia konflikt贸w.
30 stycznia 1948 r. wieczorem Gandhi wychodzi na spotkanie modlitewne w pobli偶u swego domu. Z t艂umu, kt贸ry bezustannie czuwa na ulicy, wysuwa si臋 Nathuram Godse, m艂ody hinduistyczny ekstremista. Wyjmuje niewielki pistolet, celuje do Bapu i strzela trzykrotnie. Gandhi umiera kilka chwil p贸藕niej.
W tym miejscu w艂a艣ciwie ko艅czy si臋 biografia autorstwa Wolperta. Autor dopisuje jeszcze kr贸tkie zako艅czenie – 艣mier膰 Bapu to dla ca艂ych Indii szok, zamieszki wygasaj膮, rych艂o zostaje ustanowiony zakaz dzia艂alno艣ci partii fundamentalistycznych. Wolpert streszcza jeszcze kr贸tko dzieje Indii a偶 po koniec XX wieku oraz – w odr臋bnym rozdziale – zawiera 艣wiatowe dziedzictwo filozofii Mahatmy, odwo艂uj膮c si臋 do postaci takich jak Martin Luther King, Nelson Mandela czy nawet Albert Einstein...
Wolpert skoncentrowa艂 si臋 w swej ksi膮偶ce niemal偶e wy艂膮cznie na 偶yciu jej bohatera. O Indiach dowiemy si臋 z niej wy艂膮cznie tego, co konieczne dla zrozumienia decyzji i filozofii Gandhiego. Wszelkie wydarzenia, w kt贸rych nie bra艂 on udzia艂u s膮 tu ledwie wzmiankowane. Mo偶e to jednak i dobrze, reszt臋 dopowiadaj膮 ksi膮偶ki o najnowszej historii subkontynentu. Dzi臋ki temu autor m贸g艂 skupi膰 si臋 na skrupulatnym odnotowywaniu wszelkich incydent贸w i wydarze艅 z 偶ycia swojego bohatera. Tym, kt贸rzy poszukiwa膰 b臋d膮 innych 藕r贸de艂, Wolpert poleca w przypisach i “wybranej literaturze” dziesi膮tki innych pozycji (szkoda, 偶e raczej niedost臋pnych w Polsce).
(mj)