www.puls-swiata.subnet.pl
|
Nie ma artyku艂u, ksi膮偶ki czy filmu opowiadaj膮cego o Czyngis-chanie, kt贸ry nie opiera艂by si臋 na tej ksi臋dze. Kronika-poemat opowiada jego losy od urodzin i nadania niemowl臋ciu imienia Temud偶yn, a偶 po 艣mier膰 i pierwsze lata rz膮d贸w jego syna, Ugedej-chana.
„Tajna historia...”, mimo bogactwa innych 藕r贸de艂 i kronik, to jedyne 藕r贸d艂o opowiadaj膮ce o m艂odo艣ci Temud偶yna i 艂膮czeniu przez niego ziem poszczeg贸lnych mongolskich plemion koczowniczych w imperium. Tu znajdziemy 艣lady dawnych rytua艂贸w odprawianych na stepach, a tak偶e podstawowe informacje o strukturze spo艂ecznej koczownik贸w.
W dalszej cz臋艣ci zawarte s膮 opisy podboj贸w Czyngis-chana. W pewnej mierze, tam, gdzie istniej膮 inne 藕r贸d艂a, uda艂o si臋 potwierdzi膰 wersje zawarte w „Tajnej historii...” – st膮d olbrzymie znaczenie tej ksi臋gi nie tylko jako fundamentalnego dzie艂a 艣redniowiecznej literatury azjatyckiej, ale i jako 藕r贸d艂a wiedzy. Wzmianki w tek艣cie i rachuby naukowc贸w wskazuj膮, 偶e sag臋 spisano prawdopodobnie w 1240 r. (pasjonuj膮co pisze o tym we wst臋pie znawca Mongolii Stanis艂aw Ka艂u偶y艅ski). Do naszych czas贸w zachowa艂a si臋 jednak w wersji sporz膮dzonej w drugiej po艂owie XIV w. w Chinach – zawieraj膮cej terminy i nazwy geograficzne nieznane towarzyszom Czyngis-chana. St膮d rozliczne kontrowersje, jakie w艣r贸d naukowc贸w budzi to dzie艂o.
„Tajna historia...” nie mia艂a charakteru oficjalnej kroniki (bo istnia艂y na dworze chan贸w i takie). S艂u偶y艂a, jak pisze Stanis艂aw Ka艂u偶y艅ski, do u偶ytku wewn臋trznego i przetrwa艂a w zbiorach azjatyckich dynastii pochodzenia mongolskiego. By艂a te偶 wa偶nym 藕r贸d艂em wiedzy o j臋zyku i obyczajach mongolskich dla Chi艅czyk贸w (w XV i XIX wieku) i samych Mongo艂贸w, kt贸rzy po wielu wiekach prze偶ywali narodowy renesans literatury i historii (XVIII w.). W Europie, dzi臋ki rosyjskim naukowcom, zauwa偶ono j膮 w XIX w., a w Japonii – na pocz膮tku XX w. Dzi艣 w Mongolii znaj膮 j膮 wszyscy, a wielu potrafi obszernie z pami臋ci cytowa膰 poszczeg贸lne fragmenty. Bez wi臋kszej przesady mo偶na rzec, 偶e „Tajna historia...” sta艂a si臋 dzie艂em, na kt贸rym potomkowie koczownik贸w buduj膮 dzi艣 sw膮 艣wiadomo艣膰 narodow膮.
Atutem dzie艂a jest swoisty obiektywizm autora (czy autor贸w). Wszyscy, nie wy艂膮czaj膮c samego chana, s膮 tu ukazani w swych dobrych i z艂ych stronach i uczynkach. Opisane s膮 tu epizody, kt贸rych nigdy nie znale藕liby艣my w 艣redniowiecznych peanach na cze艣膰 w艂adc贸w.
Inn膮 zalet膮 dzie艂a jest fakt, 偶e jest to te偶 wartka opowie艣膰. Dynamiczna, w detalach opisuj膮ca fascynuj膮ce losy i wydarzenia – dla wielbicieli biografii w艂adc贸w, fascynat贸w 艣redniowiecza i literackich ciekawostek, rzecz nie do pogardzenia.
(mj)