ZamraĹźarka z mamutami To tu, na półwyspie Tajmyr, wyrąbano z lodu całego zamroĹźonego mamuta. Ktokolwiek widział relację z tego wydarzenia na kanale Discovery, nie zapomni tego miejsca. Okolice 70. równoleĹźnika i wzwyĹź, dokładnie na środku wielkiej rosyjskiej Dalekiej Północy. Arktyka. Wieczna zmarzlina sięga w tym miejscu 500 metrów, ma stałą temperaturę minus 7 stopni, wiec mamuty przechowują się tu jak w zamraĹźarce. Jeden z okazów został wydobyty w całości, a chyba nigdzie indziej na świecie nie znaleziono tak wiele dobrze zachowanych szczątków tych zwierząt. Na dalekiej „nieludzkiej ziemi”, w ekstremalnie surowym klimacie, leĹźy miasto widmo – Norylsk. Wraz z przyległymi miastami-satelitami mieszka tam ok. 252 tysięcy ludzi, nigdzie indziej nie istnieje taka aglomeracja. W Kanadzie, czy na Alasce, nikt jak dotąd nie wpadł na taki pomysł – budowa miasta za kołem podbiegunowym to zdecydowanie nieopłacalna inwestycja. W tych krajach do kopalń na północnych rubieĹźach wysyła się górników na krótkotrwały pobyt. Dwa tygodnie w bazie i zmiana. Po co utrzymywać w skrajnie drakońskich warunkach całe miasto? W przypadku bogatych norylskich rud metali i kolonizacji Północnej Syberii przyjęto inną logikę. Twórcy Norylska nie myśleli o ludziach. Liczyły się, i nadal liczą, tylko surowce. Grunt pod osadnictwo przygotowali przymusowo zsyłani więźniowie gułagu, z czasem powstało całkiem pokaĹşne miasto z rozbudowana infrastrukturą. Plany kolonizacji odległej Arktyki szły raĹşnie pod hasłem przewodnim „ Priwratim Sibir w kraj wysakoj kultury” (Zmienimy Syberię w kraj wysokiej kultury). Początkowo w ogóle nie oglądano się na to, jaką przyjdzie zapłacić za to cenę. O ile na południu Syberii kolonizacja miała jeszcze jakieś racjonalne przyczyny, to na Arktyce była wyzwaniem czysto szaleńczym. A jednak się udało. W skrajnych warunkach funkcjonują tu teatr, muzea, baseny – całe, niezwykłe bądĹş co bądĹş, miasto. Miastem rządzi kombinat-państwo, kombinat-system. Do niego naleĹźy wszystko wokół, wraz z mieszkańcami. Ci ostatni zaś Ĺźyją tu niczym w wielkiej komunie. Koszty jej utrzymania są ogromne. Mieszkania muszą być ogrzewane przez jedenaście miesięcy, w czasie których nie moĹźna wyłączać grzejników, bo woda zamarznie i rozsadzi rury. Jeśli w mieszkaniu jest za gorąco, pozostaje otworzyć okno. Najdziwniejsze miasto świata O Norylsku słyszy się niewiele. Spośród innych duĹźych miast (pow. 100 tys. mieszkańców) rosyjskiej Dalekiej Północy wyróĹźnia się przede wszystkim stopniem odizolowania od reszty kraju i świata. Jest swoistą wyspą na lądzie. Nie prowadzi tam Ĺźadna droga czy linia kolejowa, łącząca tę metropolię z resztą kraju. Przez większą część roku moĹźna dotrzeć tam jedynie samolotem, a latem równieĹź statkiem rzecznym do pobliskiej Dudinki. Izolację tą potęguje jeszcze fakt, Ĺźe miasto jest zamknięte dla cudzoziemców. Tak było właściwie zawsze w historii Norylska. Do połowy lat 50. próbowano ukryć prawdę o obozach pracy i zesłania. Wówczas miejsce to tworzyło jeden z obozów Gułagu – Norylłag. Oficjalnie funkcjonował jedynie numer skrzynki pocztowej – 224. Istnienie tego miejsca było utajnione. Szacuje się, Ĺźe z powodu niewolniczej pracy w obozie Norilłag mogło zginąć nawet 800 tysięcy zesłańców. Po czasach stalinowskich nic się nie zmieniło – Norylsk pozostawał miastem zamkniętym ze względu na rolę jednego z kluczowych ośrodków przemysłowych Związku Radzieckiego. A takie miasta izolowano w obawie przed wszechobecnymi szpiegami imperializmu. Otwarcie nastąpiło dopiero, gdy ZSRR upadł. Nie na długo zresztą – w 2001 r. ponownie zakazano cudzoziemcom wjazdu do Norylska. Tym razem ze względu na walkę z narkomanią i epidemią AIDS. Naocznie przekonałem się, Ĺźe istnieje co najmniej jeszcze jeden powód zamknięcia tej aglomeracji przed światem. To katastrofalne zanieczyszczenie środowiska przez lokalny przemysł oraz jego wpływ, być moĹźe znacznie bardziej destrukcyjny, na Ĺźycie i zdrowie mieszkańców miasta. Dbałość o środowisko i tubylców to koszty, których nikt nie chce ponosić. Poza tym władze chcą chronić lokalny rynek pracy. Długi rubel, jak nazywają go tu Rosjanie, to chyba jedyny – za to bardzo silny – magnes dla przyjeĹźdĹźających do Norylska ludzi. Średnia pensja w tutejszym kombinacie to, bagatela, ok. tysiąca dolarów miesięcznie. W Rosji to fortuna. Surowcowe serce Imperium Oto pierwsze doznania, jakie się nasuwają tuĹź po przybyciu, w drodze z lotniska do miasta połoĹźonego 40 km dalej. Surowy krajobraz. Nisko wiszą szare chmury. Dokoła jednolity gruby kobierzec śniegu, choć w Europie wiosna juĹź w pełni. Na poboczach śmieci i sterty złomu. Ani śladu drzew. Im bliĹźej Norylska, tym gorzej. Miasto przykryte jest ciężkim dymem z wysokich kominów. Kilometry pordzewiałych rur biegną we wszystkich kierunkach bez logicznego, wydaje się, planu i celu. W oddali płaskie góry, gdzie wybudowano kopalnie. Wokół miasta porozrzucane są stare hale, ceglane budynki fabryczne, jakieś magazyny i bocznice kolejowe. Wygląda to jak upadła i rozszabrowana fabryka, ale to tylko pozory. To tutaj stan naturalny, widać ruch, fabryki pracują. DojeĹźdĹźamy. Wielkie blokowisko postawione w szczerym polu. Większość budynków ma od pięciu do ośmiu pięter. Najzimniejsze miasto świata. Ponad 300 kilometrów za kręgiem polarnym. Klimat bez niespodzianek. Zwykle jedenaście miesięcy zimy, reszta to lato. Temperatury pomiędzy minus 60 st. C, a plus 25 st. C. Mróz trzyma przez ponad 280 dni w roku. Śnieg moĹźe zacząć padać nawet w środku lata. W zimie, gdy przychodzi "cziornaja purga" – lodowaty wiatr, wiejący z prędkością od 40 do 200 km na godzinę – nie da się wyjść na odkrytą przestrzeń. Klimat w okolicach Norylska jest wyjątkowo niekorzystny dla człowieka. Pełna noc polarna, powodująca ciężkie stany depresyjne, trwa tu 67 dni. Tyle samo Pełne polarne lato, wywołujące bezsenność. Gdy w środku lata zaczyna padać śnieg, nie wiadomo, czy jest to podmuch poprzedniej czy zapowiedĹş następnej zimy. Tak mogłaby wyglądać ziemia po wybuchu nuklearnym. Ale to przecieĹź Norylsk, miasto, w którym moĹźna zobaczyć powietrze… Jedno z surowcowych zagłębi Rosji. Wydobywa się tu i przerabia nikiel, miedĹş, kobalt. Specjalistyczne zakłady tworzą z rudy koncentrat bogaty w platynę, złoto i srebro, zawierający rzadkie na Ziemi pierwiastki – iryd, tellur i hafn. Tego ostatniego jest w skorupie ziemskiej tylko kilka ton. Stosuje się go w reaktorach jądrowych. Pięć kilo hafnu, które rocznie daje Norylsk, to dwie trzecie całej światowej produkcji. Kombinat dostarcza teĹź blisko 25 proc. produkowanego w świecie niklu i ponad 45 proc. palladu. W sumie na tajmyrskiej ziemi w okolicach Norylskich Gór, w wydobywanych rudach udokumentowano związki aĹź 54 cennych pierwiastków, głównie metali szlachetnych i kolorowych.